ფოტოგრაფიის საგა

ერთსაც დავწერ და წავალ იქ, საიდანაც დილით ბრუნდებიან...

გამიჩნდა სურვილი, რომ ახლანდელი მცირე ასაკის და მომავალი თაობებისთვის აღვწერო ის პროცესი, თუ როგორ იქმნებოდა ჩვენს ბავშვობაში ფოტოსურათები...

   ჯერ ვყიდულობდი ფოტოფირს, რომელიც იყო დახვეული და ჩადებული ე.წ. ვერცხლის ქაღალდSი და ზემოდან სქელი შავი სინათლეგაუმტარი ქაღალდიც ჰქონდა. როგორც წესი, ვყიდულობდა 65 მგრძნობიარობის ფირს, ეს საშუალო და ოპტიმალური იყო, არსებობდა ასევე 32 და 130 მგრძნობიარობის.

   ფირი ბევრგან იყიდებოდა და შორს წასვლა არ მჭირდებოდა, წავიღებდი, ჩავჯდებოდი სიბნელეში ან ხელეbს შევყოფდი რამდენიმე საბნის ქვეშ და იქ ფირს ჩავახვევდი ე.წ. კასეტაში ისე, რომ საგანგებოდ გამოჭრილი წვერი გარეთ დარჩენოდა... ფირი შედგებოდა 36 კადრისგან და როცა დატენილ კასეტას აპარატში ჩავდებდი და ერთ საკონტროლო გადახვევას გავაკეთებდი, რათა დავრწმუნებულიყავი, რომ ფირი კასეტიდან გამოდის და მეორე მხარის "კატუშკას" ეხვევა, კადრების აღმრიცხველ რგოლს ნულზე დავაყენებდი... კარგია! წავედით სკოლაში, აპარატი ჩანთაში დავმალეთ და გაკვეთილების შემდეგ გადავუღებ ჩემს კლასელებს... (კარგი ბავშვები არიან, თქვენც მოგეწონებათ).

   ფოტოგადაღების საუკეთესო დრო 12–დან 2–3 საათამდე იყო, როცა მზე ზენიტშია და მაქსიმალური სინათლე იფრქვევა, თუმცა იდეალური პირობებისთვის საჭიროა ღრუბლებიც, რათა მზის სხივები თანაბრად გაიფანტოს და სინათლისა და ჩრდილების მეტ–ნაკლები განფენილობა იყოს .... ერთი სიტყვით, გადავიღებდი 36 კადრს და წავიდოდი მარჯანიშვილის მოედანზე, სადაც სპეციალური ფოტომაღაზია იყო... ერთი ასეთი მაღაზია ვაჟა–ფშაველაზეც იყო, მაგრამ იქ ძალიან იშვიათად დავდიოდი...     საჭირო იყო ორი წამალი – Проявитель და Фиксаж...

   აპარატს ჰქონდა უკან გადახვევის საშუალება და გადაღებულ ფოტოფირს ისევ კასეტაში ვაბრუნებდი... მერე დავამზადებდი წამლებს... ჯერ Проявитель – ნელთბილ წყალში იხსნებოდა თავიდან პატარა პაკეტი და მერე მთლიანი ფხვნილი... აჭანჭყარება და მაგის ჯანი... ასევე Фиксаж – ოღონდ პატარა პაკეტი ძირითადი ფხვნილის შემდეგ უნდა ჩამეყარა ხსნარში...

   წავედით ისევ სიბნელეში ან ხელები საბნების ქვეშ – ფოტოფირი "ბაჩოკში" უნდა ჩავახვიოთ, სადაც მერე ჩავასხამთ ჯერ Проявитель–ს, დავაცლით 5–7 წუთს, მერე გადმოვასხამთ წამალს (არ გადაღვაროთ, სურათების დასაბეჭდად დაგვჭირდება), მერე კარგად გავავლებდით წყალში "ბაჩოკის" გაუხსნელად და ბოლოს Фиксаж – 15–20 წუთი და.... გადმოვღვრიდით წყალს (ამასაც ვინახავთ ბოთლში ფოტოქაღალდების დასაბეჭდად) და გულისფანცქალით ვათვალიერებთ ნეგატივის სახით გამჟღავნებულ ფოტოფირს და გამოცდილება გვკარნახობს, თუ რომელი კადრიდან როგორი სურათი დაიბეჭდება....

   რომ დაღამდება, ჩავიკეტებით სამზარეულოში, ავანთებთ წითელ სინათლეს და დავიწყებთ ბეჭდვას... თუ გაინტერესებთ, გიამბობთ ქაღალდზე გადატანის პროცესსაც... 

   * * *

   ერთი კახელი კაცი დასავლეთში ჩავიდა და ხეზე გასული ყურძენი იზაბელა (ადესა) დაინახა... ადგილობრივებმა უამბეს, რომ ამას არც გაფუქრჩქვნა სჭირდება, არც გასხვლა და არც შეწამლვა... მხოლოდ დაკრიფავ და დაწურავო...

   – მერე–და მაგის ღვინოს რა ნამუსითა სვამთ, უშრომელად რომ წურავთო?! – გაიკვირვა კახელმა...

   მეც ასეთი აზრები მიჩნდება, დღევანდელ ფოტოებს რომ ვუყურებ... ეკრანზე.

"მხოლოდ სულია უსასრულოდ მოასპარეზე"

ბატონი ვახუშტი კოტეტიშვილიც და ბატონი ჯემალ აჯიაშვილიც თავისი ძირითადი პროფესიით ირანისტები არიან; მოგეხსენებათ, მეც ამ პროფესიის გახლავართ და 1981 წლამდე, სანამ ჩემს ცხოვრებას ავღანეთის ომი დაასახიჩრებდა, ორივე მათგანთან თითქმის ყოველდღიური ურთიერთობა მქონდა, ასე ვთქვათ, თამაშ–თამაშით თარგმნასაც მასწავლიდნენ, თანაც ერთმანეთზე ხუმრობდნენ (იუმორის გარეშე ვერცერთს ვერ წარმოედგინა ცხოვრება), თუმცა ამ ხუმრობაში ბევრი სიმართლეც ერია... ვახუშტიმ მითხრა ერთხელ – (ჩვენში დარჩესო და....) ჯემალი კი არ თარგმნის, საკუთარ ლექსებს წერს და იქ ხან მოშე იბნ ეზრას მიაწერს და ხანაც ფრანჩესკო პეტრარკასო...
* * *
პეტრარკას პოეზიით არასოდეს ვყოფილვარ დაინტერესებული, ახლა კი მხოლოდ მის ლექსებზე ვფიქრობ და ვეძებ ყველაფერს მის შესახებ... როგორც იქნა ბატონი ჯემალის თარმანებიც გადმოვიწერე და ჩავუღრმავდი და ვახუშტის ნათქვამი გამახსენდა; დიახ, ეს ყველაფერი საკმაოდ შორსაა ორიგინალისგან, მაგრამ იმდენად დიდებული პოეზიაა, რომ ადამიანს დაამუნჯებს კარგა ხნით, ფიქრებში ჩაძირავს... მეც განვაგრძობ ახლა ჩაძირვას, მანამდე კი უბრალოდ მინდოდა თქვენთვის გამეზიარებინა ეს მოგონებაც და უდიდესი ქართველი პოეტის, ჯემალ აჯიაშვილის ლექსიც...
ჰო, ესეც უნდა ვთქვა – იქ რომ წავალ, იმ ცოდვას მოვინანიებ ბატონი ვახუშტის წინაშე, რომ "ჩვენში ნათქვამი" საჯარო გავხადე...  ჯემალიც ხომ იქ არის და პირსუკან ლაპარაკი არ გამომივა.

მოვა ჟამი და დაგვიძახებს ბინდი ვრცეული
და ჩვენი ყოფა - მისი ხატი, მისი ფერწერა
არარაობის სათვალავში ჩაიძერწება
და გაცუდდება ყველა ნივთი და განძეული.

და მიდის, მიდის, მიირწევა ჩემი სხეული,
ხოლო თრობა და სიყვარული - ოქროს ლერწებად
შეზრდია სულს და ღამეს მისდევს და ილეწება
დრო - წარმავლობის მოციქულად გადაქცეული.

მიდის ცხოვრება, მიიჩქარის, მაგრამ იმავ დროს
ვეჭვ, ხელოვნებამ აღსასრული გადამივადოს,
მხოლოდ სულია უსასრულოდ მოასპარეზე

და დრო, რომელსაც იმორჩილებს მხატვრის გონება:
ხან არენაზე წარმოჩნდება გრძნობის გარეშე,
ხან ყოველივეს მგრძნობელობით ეპატრონება...

ფანტასტიურია!

მოვა ჟამი და დაგვიძახებს ბინდი ვრცეული...

ნუ შეხვალ ორჯერ სეფაში!

...ერთი წრე რომ შემოუარეს (დაიტირეს, გამოიგლოვეს, სეფაშიც შევიდნენ..) მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის "პრაფესორებმა" შექსპირს, მის პიროვნებას, ბიოგრაფიას, შემოქმედებას.... ყველაფერს! გამოიკვლიეს ყველაფერი, რაც შესაძლებელი იყო და.... აღმოჩნდა, რომ შექსპიროლოგია დადგა კრახის წინაშე, რადგან ახალს ვეღარაფერს ამბობდა და დღეს-ხვალ არაპრესტიჟული სფერო გახდებოდა ლიტერატურის გარშემო მოწრიალე ათასი ჯურის ავანტიურისტისთვის, ანუ გაკოტრდებოდა უზარმაზარი ლიტერატურული ბიზნესი და ჰა! - სასწაული! რამდენიმე ბრიტანელმა და ამერიკელმა მკვლევარმა შემოაგდო ასეთი (როგორც ახლა იტყვიან - შოკისმომგვრელი!) ზღაპრული ჰიპოთეზა:

შექსპირი, როგორც ცოცხალი არსება და პიროვნება, საერთოდ არ არსებობდა (სხვათა შორის, ასეთივე ჰიპოთეზა რუსი პოეტის ბლოკის შესახებაც არსებობს); ეს არის ვირტუალური ავტორი, რომელიც ორმა პიროვნებამ შეთხზა. ვინ იყვნენ ეს პიროვნებები?
ფრენსის ბეკონი და მისი ძიძიშვილი - ენტონი ბეკონი.
თავისი ეპოქის უდიდესი ფილოსოფოსი ფრენსის ბეკონი ყოფილა (არც მეტი, არც ნაკლები!) ინგლისის ძლევამოსილი დედოფლის ელისაბედის ვაჟი, რომელიც მას დაუმალავს და დაბადების შემდეგ ბეკონების ოჯახში გაუძიძავებია... ელისაბედი, რომელიც ტიუდორების დინასტიის უკანასკნელი წარმომადგენელი იყო და ოცნებობდა ელემენტარულ ქალურ ბედნიერებაზე, შვილზე, ოჯახზე და ა.შ. (რის გამოც შეიძულა და სიკვდილით დასაჯა მარიამ სტიუარტი, რადგან შურდა მისი, როგორც ქალისა), უცებ საკუთარ შვილზე, ტიუდორების დინასტიის გაგრძელების ერთადერთ იმედზე, ამბობს უარს (....რომელიც მავანი რობერტ დადლისაგან შეეძინა თურმე და გაუგებარია  - რატომ? - მას ერთ-ერთ სატრფიალო სეანსში უთხრა, რომ იგი არასოდეს გათხოვდება, რადგან მისი ერთადერთი და საოცნები საქმრო არის.... ინგლისი (?!)

- ერთი სიტყვით, მან შვილი გააძიძავა... ბეკონების ოჯახში იზრდებოდა კიდევ ერთი ვაჟი, ნამდვილი შვილი თავისი მშობლებისა - ენტონი; ინგლისის ტახტის დამალული მემკვიდრე მასთან ერთად ცხოვრობდა და იღებდა განათლებას.... დედოფალმა თურმე იზრუნა როგორც საკუთარ შვილზე, ასევე ბეკონების ნადვილ ვაჟზე, მისცა ბრწყინვალე სწავლა-განათლების მიღების საშუალება და.... შედეგად მივიღეთ ის, რომ ეს ორი კაცი გახდნენ ფილოსოფოსებიც, პოეტებიც, დრამატურგებიც და მთელი შემოქმედება, რასაც უილიამ შექსპირს მიაწერენ, შექმნეს ამ ძუძუმტეებმა - ფრენსისმა და ენტონიმ - ასეთი განრიგით: ფრენსისი მხოლოდ პიესებს წერდა, ენტონის კი ეკუთვნის ყველა (154) სონეტი, რაც დღეს ჩვენთვის ცნობილია უილიამ შექსპირის სახელით...
ესე იგი შესაპირი საერთოდ არ არსებულა, არც დრამატურგის, არც პოეტის, არც "გლობუსის" თეატრის მსახიობის და არც სტრატფორდში დაბადებულ ადამიანის სახით...
* * *
ერთი სიტყვით, "პრაფესორებმა" შეთხზეს ახალი მითი და მეორედ მოიწადინეს "სეფაში" შესვლა, ოღონდ ის არ იციან, რომ ზოგჯერ მასპინძლები გასვენებაში მისულ აბეზარ მგლოვიარეებს მალულად ზურგზე ჯვარს ასვამენ, რომ მეორედ აღარ მიირთვას პურ-მარილი.

სიზმარი

13 დეკემბერი, 2013 წელი

ჩემმა თანაკლასელმა სიზმარში მთხოვა - ფოტოაპარატი მათხოვეო, აი, ის, ბავშვობაში რომლითაც გვიღებდიო სურათებს - ФЭД-3
მე ვუთხარი - საიდან მოგიტანო-მეთქი ის აპარატი, აჰა, ეს ციფრული ფოტოაპარტი აიღე და წადი ჩემი სიზმრიდან...
- არაო! გინდა თუ არა, ის ძველი აპარატი უნდა მომიძებნოო..
- ვაჰ!
...კიდევ კარგი, გამომეღვიძა, თორემ ვეტყოდი რამე ბემურაზობას - გოგო, შენ! ხომ არაფერი გეშლება?! - და ა.შ.
ლამის 50 წელია ვიცნობ და პირველად ვნახე სიზმარში... იქაც ისეთივე გიჟი ყოფილა, რაც ცხადშია.

დღეს პირველად შემოვედი აქ და დილა მშვიდობისა, ჩემო ფრენდებო! 
თოვლი მოვიდა, ჭაბუა წავიდა... რა არის ჩვენი ცხოვრება?!

ქალაქელი თუ მოქალაქე?

ერთხელ, 90-იანებში, როცა ბენზინი სანთლით საძებარი იყო (...თუმცა სანთლით ნაპოვნი ბენზინი კაიდღეს დააყენებს მპოვნელს), თბილისთან ახლოს მდებარე იმ ერთ-ერთი რაიცენტრისკენ ავტობუსით მივდიოდი, ახლა რომ მუნიციპალიტეტის ცენტრი ჰქვია... ოციოდე კილომეტრი იყო დარჩენილი იქამდე და ამ მანძილის გავლას, გზის ხარისხის, რელიეფის და მგზავრთა ადი-ჩადის გათვალისწინებით, ერთი საათი მაინც დასჭირდებოდა... ჰოდა, ჩამთვლიმა და ათიოდე წუთში ხმამაღალმა შეძახილმა გამომაფხიზლა - გააჩერე, მეც ქალაქში მოვდივარო - და ავტობუსში სამოციოდე წლის კაცი ამოვიდა... ალბათ, ძილ-ბურანში ყოფნის გამო დავეჭვდი, თორემ იმ გზას ხუთი თითივით ვიცნობდი და გვერდით მჯდომ ქალბატონს ვკითხე - რა იყო, თბილისისკენ მივბრუნდით-მეთქი?! "არა"-ო - გაიოცა ქალმა და ეჭვის თვალით ამზომ-დამზომა - ემანდ, ვინმე შარიანი არ იყოსო...

ავტობუსი მშვიდობით ჩავიდა დანიშნულების ადგილზე და ის, "ქალაქში" მიმავალი კაცი, სადღაც (როგორც ახლა იტყვიან) "მუნიციპალურ სავაჭრო ცენტრში" (ბაზარში, რა....) გაუჩინარდა.... ესე იგი ის კაცი ქალაქად იმ დასახლებულ პუნქტს მოიხსენებდა, სადაც ერთად ჩავედით "პაზიკით" (...იყო ერთდროს ასეთი ავტობუსი - ПАЗ - და, მგონი, ახლაც შემორჩა ჩვენს მიგრეხილ-მოგრეხილ გზებს...); თავისთავად ის პატარა დაბა მე მეხიკო-ტოკიოს მსგავს 20-მილიონიან მეგაპოლისებს მირჩევნია, მაგრამ მისი "ქალაქად" მოხსენიება მეუხერხულა.... რატომღაც. 

ეს ყველაფერი კი იმიტომ გამახსენდა, რომ ამდილას გიზო ნიშნიანიძის წიგნს ვათვალიერებდი, სანამ ბავშვი ფეხბურთში ვარჯიშობდა, და ბატონი გიზოს ნათქვამი ასეთი ფრაზა წავიკითხე - "თბილისელობა ქალაქელობა კი არა, მოქალაქეობაა"-ო... 

ქალაქი ბევრია საქრთველოში და ღმერთმა ამრავლოს, მაგრამ "საკუთარი სამშობლოს მოქალაქეთა" რაოდენობა დღითიდღე იკლებს... რატომღაც.

ვენეციური შთაბეჭდილებები

ყველა ოჯახს თავისი ნავი აქვს - არც ბენზინის პრობლემა აწუხებთ და არც "რაზვალნი ვტულკების"... დავდიოდი და ვფიქრობდი - ვინ ცხოვრობს ახლა ამ სახლებში? მერე გავიგე, რომ ქალაქი იცლება ადგილობრივი მცხოვრებლებისგან რამდენიმე ფაქტორის გამო: საყოფაცხოვრებო პირობების სიმცირის, მეტისმეტი სიძვირის, ტურისტების მოძალების და.... სახლების ჩაძირვის გამო... უკანასკნელი 100 წლის განმავლობაში თითქმის ერთი მეტრით ჩავიდა ყველა კუნძული წყალში, მოსახლეობის რაოდენობა კი 160 ათასიდან 50 ათასამდე შემცირდა... განიხილავენ საკითხს, რომ ტურისტების ყოველდღიურ შეშვებაზე ლიმიტი დაწესდეს, მაგრამ ვაჭრები და მაღაზიების მეპატრონენი ეწინააღმდეგებიან ამას - შემოსავალი შეგვიმცირდებაო... სან-მარკოს მოედანზე, სადაც მე საკმაოდ თბილი სამოსით დავსეირნობდი, დავინახე იაპონიიდან საგანგებო-საქორწილო მიზნით ჩამოსული რამდენიმე წყვილი - პატარძლები მთლად მოშიშვლებული მხრებით პოზიორობდნენ ფოტოგრაფების წინაშე და თან ძაგძაგებდნენ... აბა, წარმოიდგინეთ, მის გასათბობად რამდენი ყავა იქნება საჭირო, რაც იმდენად ძვირია, რომ არ მინდა ხასიათი გაგიფუჭოთ... ასე რომ... ტურისტები ტკეპნიან კუნძულს, ვაჭრები ითვლიან ხეირს, ვენეცია კი იძირება და საბრალოდ ტორტმანობენ წყალზე პატრონებისგან მიტოვებული ნავები...

წესრიგი

ათიოდე წუთი

ამასწინათ ერთ ღირსეულ პიროვნებას შევხვდი, ვისაც დიდ პატივს ვცემ, მაგრამ ცხოვრებამ ისე ინება, რომ მასთან პირადად ("ლაივში"!) მხოლოდ მეორედ მომიწია ურთიერთობა და ისიც მხოლოდ ათიოდე წუთით... პირველი ასეთი შეხვედრა კი 1997 წელს შედგა, ასევე ათიოდე წუთით... მე იმედით ველოდები დაახლოებით 2029 წელს, როცა (ალბათ!) კვლავ ათიოდე წუთით შევხვდები ამ ადამიანს (...რა თქმა უნდა, თუ ვიცოცხლე იქამდე), მანამდე კი დავდებ აქ ჩემს თარგმანს, რომელიც ხსენებულმა პიროვნებამ თითქმის ზეპირად მითხრა და დაამატა: "ჩემს ხასიათშიც ზუსტად ჯდება"-ო.

შექსპირი, 36-ე სონეტი

გამოგიტყდები - თუმცა გვეთქმის მე და შენ წყვილი,
თუმცა ორივეს სიყვარული ერთად გვეწვია,
ჩვენს ტრფობას ჩემი საძრახისი დააჩნდა წვლილი,
ჩემი აუგი მას უშენოდ შემოეწია.

ჩვენს ორ გრძნობაში ერთი ტრფობის სხივი ციაგებს,
თუმცა ცალ-ცალკე მრუმე ცოდვის გვიწევს მხილება,
რაც ჩვენს სიყვარულს საზიანოს ვერას მიაგებს,
მაგრამ დროდადრო მისგან მაინც მზე ეჩრდილება.

მიტომაც არ მსურს, აგედევნოს სირცხვილი კვალში
და ჩვენი ტრფობა გადეშალოს ყველას მარაოდ,
მიტომაც ვითხზავ შენს ნახვაზე სიძულვილს თვალში,
შენ კი ღიმილსაც ვერ იმეტებ სააშკარაოდ.

დე, ასე იყოს! შენში მიყვარს მე ის არსება,
ვისაც განგებამ განუწესა ჩემთან მსგავსება.

საშინელებადი აზრები

"-ადი" ბოლოსართი თანდათან "უნივერსალური" ხდება და, ჩემი აზრით, გარკვეული დროის შემდეგ საზიზღარ შედეგებს გამოიღებს...

დიახ, ბატონო! - ახლა არავის აწუხებს ისეთი სიტყვები, როგორიცაა: მყოფადი, მსხვრევადი, დნობადი, ზრდადი, კლებადი, ცვლადი... თუმცა ყოველი მათგანის ენაში გამოჩენისა და დამკვიდრების დრო და მომენტი ადვილად შეიძლება დადგინდეს და შესაბამისი მიზეზების წარმოჩენით გაირკვეს, რამდენად სჭირდებოდა რომელიმე მათგანი ქართულ ენას და რამდენად "მავნებლური" წარმოშობისანი არიან ასეთი სიტყვები... ამის მაგალითია, ვთქვათ. სიტყვა "ცნობადი", რომელიც მხოლოდ 21-ე საუკუნის დასაწყისიდან მესმის, ადრე არ მსმენია... დიახ, ბატონო! - ეს ბოლოსართი უკვე ორგანული ნაწილია ამა თუ იმ ლექსიკური ერთეულებისთვის, მაგრამ ნუთუ "ყოვლადია" (ანუ ყველა შემთხვევაში გამოსაყენებელია)?!

დღეს ერთ სერიოზულ ნაშრომში უკვე შემხვდა ასეთი ფრაზა: "ამ მცენარის ნაყოფი ჭამადია"-ო (!)

ახლა რამდენიმე კითხვა უნდა დავსვა:

ვინც ეს სიტყვა ("ჭამადი") შეთხზა, ვთქვათ, რესტორანში მაგიდასთან ზის, სადილობს და მას რაღაც უცნაური რამ დაუდეს წინ, რაც ადრე ნანახი არ ჰქონდა... ჰოდა, საინტერესოა, ეს მთხზველი ადამიანი ამ სიტუაციაში ნუთუ ასე ჰკითხავ ოფიციანტს - ეს ჭამადია?

...თუ ასე ჰკითხა და, ალბათ, პომადით აბრდღვიალებულ მეუღლესაც ეჭვით მიმართავს - შენი ტუჩები კოცნადია?

...არ არის გამორიცხული, რომ ამავე მთხზველმა ადამიანმა  არჩევნებზე რომელიმე კანდიდატის შესახებ იკითხოს - ეს კაცი ხმის მიცემადია?

...სრულიად მოსალოდნელია, რომ მშობლიურ სოფელში ჩავიდეს და, ჭას რომ დაინახავს, ჰამლეტივით ფილოსოფიური აზროვნება მოეძალოს: დასალევადი-არდასალევადი... (Вот в чем вопрос!)...

თქვენი არ ვიცი და, ამ ბოლოსართის "ყოვლადობის" გამო მე ფრიად "შეშინებადი" ვარ... 

ფანტასტიური ლიმონათი

...60-70-იან წლებში ვინც თბილისის მოზარდ მაყურებელთა თეატრის სპექტაკლებს ესწრებოდა, ემახსოვრება ვანიონ დარასელის პიესის ("კიკვიძე") მიხედვით დადგმული სპექტაკლი... მე იქიდან ერთი პერსონაჟიც დამამახსოვრდა, პატარა უკრაინელი ბიჭი, რომელიც სულ იმას გაიძახოდა - ლომონათი მაგარი დასალევიაო, მაგრამ როცა კიკვიძემ ჰკითხა - როდის დალიეო? -, უპასუხა: არ დამილევია,
სხვებმა მიამბეს, რომ მაგარიაო...

ჩვენც ასე ვიყავით, ფეხბურთს რომ ვთამაშობდით, ერთმანეთს სულ პელე-გარინჩას ვეძახდით, არადა, არცერთი მათგანი არავის თვალით არ ჰყავდა ნანახი, მხოლოდ გაგონილი გვქონდა უფროსებისგან მათი არსებობის შესახებ, თუმცა იმ უფროსებსაც მხოლოდ გაგონილი ჰქონდათ... აბა, სად უნდა ენახათ?! - ტელევიზიაში მათ არ აჩვენებდნენ და ავლაბარში მოსვლას და ჩვენთან თამაშის სურვილს ნამდვილად არ ამჟღავნებდნენ არც პელე და არც გარინჩა... მართალია, 1966 წელს "დაგვალევინეს ლიმონათი" - ინგლისის მსოფლიო ჩემპიონატიდან პირველი რეპორტაჟები განხორციელდა და ვნახეთ, როგორ გაიტანეს ბულგარელების კარში პელემ და გარინჩამ თითო გოლი, მაგრამ მანამდე ნამდვილად არ გვყავდა ისინი ნანახა, თუმცა არც მის შემდეგ, 1970 წლამდე არ გამოჩენილან ისინი ჩვენს ტელეეკრანებზე.... 1970 წელს კი ვნახეთ პელე მთელი თავისი ბრწყინვალებით მექსიკის მსოფლიო ჩემპიონატზე... გარინჩას იმ დროს უკვე დანებებული ჰქონდა თავი და აღარსად თამაშობდა... ჰოდა, ახლა, ეს ვიდეო რომ ვიპოვე, ავისრულე ბავშვობის ოცნება და ვნახე ბოლოსდაბოლოს გარინჩას თამაში, მაგრამ რად გინდა რა?! - ახლა მე მაქვს დანებებული თავი და აღარ ვთამაშობ)))) ერთი სიტყვით ერთმანეთს ავცდით დროში... ისე კი უნდა გითხრათ, რომ 60-იან წლებში ჩვენს მაღაზიაში ფანტასტიური ლიმონათი იყიდებოდა... მაგალითად, წითელი ფერის "კრუშონი" (ასე ვეძახდით) - 20 კაპიკი და მაგის ჯანი!

http://www.youtube.com/watch?v=Od6KVVCScto

საით მივდივართ?!

არსებობს ძალიან კარგი ელექტრონული ლექსიკონი, რომელიც პირადად მე დიდ დახმარებას მიწევს მუშაობისას.
http://ena.ge/explanatory-online
მაგრამ არანაირად არ მომწონს სახელი იმ დაწესებულებისა, რომელიც ხსენებულ ლექსიკონს ქმნის - "ენის მოდელირების ასოციაცია"; არათუ არ მომწონს, არც მესმის - რა იგულისხმება ენის "მოდელირებაში"?!
ამ ელექტრონული ლექსიკონის თავფურცელის პირველივე წინადადება კი ძალიან სახიფათო და შემაშფოთებელ მოვლენას წარმოაჩენს. თვალსაჩინოებისთვის ეს შესავალი ნაწილი ლექსიკონისა გამოსახულებად ვაქციე, სადაც არაქართული სიტყვები წითლად აღვნიშნე და აღმოჩნდა, რომ ერთ წინადადებაში, სადაც 22 ენობრივი ერთეულია, 6 გახლავთ საკუთარი სახელი ან ნაცვალსახელი თუ კავშირი:
არნოლდ (1), ჩიქობავა (2), შოთა (3), რუსთაველი (4), და (5), იგი (6)... ცხადია, ჩამოთვლილ სიტყვებს უცხოური ერთეულებით ვერ ჩაანაცვლებდნენ.
დარჩენილი 16 სიტყვიდან კი მხოლოდ შვიდია ქართულია და ცხრა -  არაქართული.
* * *
მე ძალიან კარგად მესმის, რომ ბევრი სიტყვა უკვე ისე დამკვიდრდა ქართულ ენაში (...და არა მარტო ქართულში), რომ მათ გარეშე აზრის სრულყოფილად გადმოცემა თითქმის შეუძლებელია (ლექსიკონი, პროექტი, ინსტიტუტი და ა.შ.). მაგრამ მაინც... ეს შეფარდება - ცხრა უცხოური და შვიდი ქართული - უკვე ძალიან სახიფათო მოვლენაა...

არანაირ საყვედურს არ ვამბობ იმ ადამიანების მიმართ, ვისაც, საჭიროებისამებრ თუ კეკლუცობისამებრ, უყვარს და უხდება ე.წ. "პროგრესისასკენ მიმავალ გზაზე" ცხოვრების შესაბამისი თავისებურების დამკვიდრება თუნდაც მეტყველებისას და ვიმედოვნებ, რომ ოდესმე ისინიც იგრძნობენ ავისმომასწავებელი  საფრთხის მოახლოებას.... უბრალოდ ვსვამ კითხვას - საით მივდივართ და იქ, "სადღაც" მისვლის შემდეგ რომელ "მოდელირებულ" ენაზე დაველაპარაკებით ერთმანეთს... უფრო სწორად - ჩვენი შთამომავლები რომელ "მოდელირებულ" ენაზე ისაუბრებენ ერთმანეთთან?! ჩვენ ჯერჯერობით, როგორც ხედავთ, საუბრისას "შვიდ-მეთექვსმეტედ" ქართულს მაინც ვიყენებთ...

პატარა (დიდაქტიკურ-ჰარმონიული) მოგონება

სადღაც მეორე კურსზე ვიყავი, ალბათ, და ჩვენი კათედრის გამგემ, დავით კობიძემ (ფოტოზე - დავით კობიძე), რომელიც კლასიკურ სპარსულ ტექსტებს გვაკითხებდა და გვასწავლიდა, შეიტყო, რომ თარგმნის სურვილი გამჩენოდა და რომ მიმატანინა ერთი ფარატინა 12-ფურცლიანი რვეული და პირველივე თარგმანის ორი სტრიქონი რომ წაიკითხა, მითხრა ის, რაც მთელი შემდგომი საქმიანობის საფუძველი გახდა. 

იქ ეწერა:

ჩვენს გაჩენამდე ქვეყნად იყო ბევრი დღე-ღამე,

დიდხანს აკეთა ამ სამყარომ თავისი საქმე.

ბატონმა დავითმა დაახლოებით ასე მითხრა: 

"ღამე" და "საქმე" კი მთავრდება ერთსა და იმავე მარცვალზე (-მე), მაგრამ რითმის კეთილხმოვანებას აქ მაინც "ქ" ბგერა განსაზღვრავს და "ღამე-საქმე" ერთმანეთს არამუსიკალურად ერითმებაო...

შარშან ეს რობაი ხელახლა რომ ვთარგმნე კრებულისთვის, ეშმაკობას მივმართე - სარითმო ერთეულის შემდეგ ყურადღების გასანელებლად რედიფი (ყველგან განმეორებადი სიტყვა) "ყოფილა" ჩავსვი, ხოლო "ქ"-ს ეფექტის გასანეიტრალებლად ბოლოში "-ც" ნაწილაკი დავურთე... ის ღამე-საქმე სარითმო ერთეულები ამით მოვიყვანე ჰარმონიაში, ყოველ შემთხვევაში "ქ" უკვე ძალიან აღარ ხვდება ყურს.

აქ ჩვენს  მოსვლამდე დღეც იყო და ღამეც ყოფილა,

ამ ცისქვეშეთში, მგონი, რაღაც საქმეც ყოფილა;

ჩვენს ფეხქვეშ მიწა ლამაზმანის თვალებს მაგონებს,

აქ რომ იყო და, ალბათ, სხვაგან სადმეც ყოფილა.

ჩემი უბნის სურათები

...მართალია, თავს ავლაბრელად ვთვლი, რადგან სკოლაც იქ დავამთავრე და ყველა ნათესავი და ბავშვობის უმეტესი მეგობრები კვლავაც იქ ცხოვრობენ, მაგრამ იმდროინდელი ადმინისტრაციული დაყოფის მიხედვით, ჩუღურეთელი უნდა მერქვას,  რადგან სწორედ ჩვენს ქუჩაზე გადიოდა საზღვარი 26 კომისრის რაიონთან და მე აქეთ, ავლაბრიდან დასავლეთისკენ ვცხოვრობდი, ჩუღურეთის საზღვარზე (მაშინ ოქტომბრის რაიონი კი იყო, მაგრამ ხალხი მაინც ჩუღურეთს ეძახდა). 

ძველ წიგნებში წერია, რომ მე-17 საუკუნის ბოლოდან ჩვენი ქუჩა, რომელიც ურიცკის სახელობის იყო კომუნისტობისას და ახლანდელი პრეზიდენტის სასახლესთან იწყება და არსენალის გვირაბს ებჯინება, მოიხსენიებოდა, როგორც "ზემო გზა" და ეს გზა ავლაბარს დიდუბესთან აერთებდა; აი, ამ ქუჩის მარცხენა მხარეს, სამების ეკლესიის პირდაპირ, არის დიდი, ღრმა ხევი, რომელიც მტკვრამდე ჩადის, სწორედ ამ ხევის ფერდობებზე, რკინიგზის გადმოღმა იყო დასახლება, რომელიც ისტორიულ დოკუმენტებში მე-17 საუკუნის ბოლოდანაა ცნობილი სოფელ "ჩუღურეთის" სახელით, მაგრამ ის მანამდეც არსებობდა და თამარის ეპოქის თბილისში შემომავალი ერთ-ერთი კარიბჭე და საბაჟო სწორედ იქ იყო. 

ოფიციალური ინფორმაციით სოფელი ჩუღურეთი 1820 წელს გახდა თბილისის სრულუფლებიანი ნაწილი, მანამდე კი სოფელი იყო ხევში... 

დიახ, "ჩუღურ" ღრმა ხევს ნიშნავს თურქულად და მთელი ჩემი ბავშვობა ამ ხევის გარდიგარდმო ხეტიალს "შეეწირა"... (იქ იყო წყალსაქაჩი სადგური, რომელსაც "წყაროს" ვეძახდით და სადაც ბეტონის  მცირე აუზი იყო და ჩვენთვის ის, მალიბუს თუ არა, ბულგარეთის ოქროს ქვიშებზე უკეთესი პლაჟი ნამდვილად იყო). "ჩუღურ/ჩოღორ" რომ ხევი და უსწორმასწორო ადგილია, ეს ფაქტი სხვა სიტყვაშიც შემოგვრჩა - ოღრო-ჩოღრო...  

ეს ყველაფერი ამასწინათ ბატონ საიდ მულიანის (მულიაშვილს), ფერეიდნელ ქართველს, ისფაჰანის უნივერსიტეტის პროფესორს ვუამბე და ვაჩვენე "ჩუღურეთად" წოდებული უბანი, რადგან იგი წარმოშობით ფერეიდანში მდებარე სოფელ "ჩუღურეთიდან/ჩუღრუთიდან" გახლავთ და ჩვენს საუბარში ასეთი ჰიპოთეზა წარმოიშვა - გარეკახელების (ახლანდელი საგარეჯოს რაიონი) გარდა, შაჰ-აბასის მიერ ირანში გადასახლებულთა შორის იყვნენ, აგრეთვე, სოფელ ჩუღურეთიდან გადასახლებული ქართველებიც; საქმე იმაშია, რომ სიტყვა "ჩუღურ" სპარსულში არ არსებობს და ფერეიდანში ვერანაირად ვერ მოხვდებოდა, რომ არა იქ ჩასახლებული ქართველების სურვილი, შეენარჩუნებინათ მშობლიური სოფლის სახელი (....ისევე როგორც მარტყოფი).

ასეა თუ ისე, ჩუღურეთი თბილისს შეუერთდა, ოღონდ უკვე არაქართული მოსახლეობით. მე იქ ვიცხოვრე 30 წელი და ვიცი, რომ იმ ხევში არაქართული მოსახლეობის ყველაზე დიდი კონცენტრაციაა, შეიძლება ითქვას, რომ მოსახლეობის 80 პროცენტი არაქართველია და, როგორც ჩანს, ამასაც თავისი გამართლება აქვს: თუ ჩვენს ჰიპოთეზას დავუჯერებთ, მე-17 საუკუნის პირველ ნახევარში ჩუღურეთი ქართველებისგან მთლიანად დაიცალა და მომდევნო ათწლეულებში იქ დასახლდნენ სხვა ეროვნების ადამიანები, ძირითადად სომხები, ქურთები და იეზიდები და საკმაოდ მრავალფეროვანი ინდუსტრიული ქსელიც შექმნეს (ციტატა): "1823 წლის საქართველოს სტატისტიკური აღწერის შედეგად ჩუღურეთში იყო: ათი აგურის ქარხანა, ოთხი სამეურნეო ქარხანა, რვა სამღებრო, სამი სამჭედლო, ერთი საპნის ქარხანა, ერთი სადალაქო, ორი დუქანი, ორი გაჯის ქარხანა, ლუდსახარში, ერთი თონე"...

ისიც უნდა ითქვას, რომ თავად ჩუღურეთიც ორი ნაწილისგან შედგება: ავლაბრის მხარეს უფრო სომხები ცხოვრობენ, ხოლო ბუხაიძის ქუჩიდან დაახლოებით საბჭოს მოედნამდე (არ ვიცი, ახლა რა ჰქვია) - ქურთების და იეზიდების სიმრავლე შეინიშნება... კარგად მახსოვს, ერთხელ სამხედრო კომისარიატში გამომიძახეს (მარჯანიშვილის ქუჩაზე, კორტებთან) და იქ აღმოჩნდა, რომ სამედიცინო კომისიის გასავლელ ოთახში ორმოცდაათამდე წვევამდელი  ვიყავით და მათ შორის მხოლოდ მე აღმოვჩნდი ქართველი, რაც უყურადღებოდ არ დარჩენია ერთ რუს ოფიცერს, როგორც საინტერესო ფაქტი. 

საერთოდ კი, ჩვენი თბილისური ფესვები გუთნის ქუჩას უკავშირდება (სასტუმრო "მეტეხის" უკან), იქიდან მამაჩემი ომის შემდეგ გადასახლდა ჩუღურეთში თავის ცოლ-შვილთან ერთად... გუთნის ქუჩაზე და იქ მცხოვრებ იეთიმ გურჯიზე კი სხვა დროს ვილაპარაკოთ...

ნოსტალგია

1990-91 წლებამდე ფეხბურთის აქტიური (თანაც ძალიან აქტიური!) გულშემატკივარი ვიყავი და ვიცოდი ყველაფერი იმდროინდელი ფეხბურთელების შესახებ, რის საშუალებასაც იძლეოდა მაშინდელი პრესა და ტელევიზია... მერე ბევრი მიზეზის გამო და მათ შორის 1990 წლის უღიმღამო მსოფლიო ჩემპიონატის (1994 მთლად უარესი იყო); საბჭოთა კავშირის ჩემპიონატის შეწყვეტის და მისგან გამომდინარე შესაბამისი შედეგების გამო, საქმე ისე წავიდა, რომ დღეს საერთოდ აღარ ვუყურებ არანაირ ფეხბურთს... ახლა მეტყვიან - ასეთ თამაშებს ვხედავთო - ბარსა-მარსები და რეალ-მეალებიო.... მაგრამ მე ეს არ მაინტერესებს, სამწუხაროდ, თუმცა 1994 წლის შემდეგ იყო ერთი ან ორი ჩემპიონატი ან თამაში, რამაც ძველებური სიამოვნება მომანიჭა...

და აი, გუშინწინ ისეთი რამ ვიპოვე, რამაც საშინელი და შემზარავი ძალით მაგრძნობინა ისეთი ცნების (...ლამის დამანგრეველი და სტიქიური)  ძალა, რასაც ნოსტალგია ჰქვია....

1966 და 1970 წლების მსოფლიო ჩემპიონატის მატჩების სრული ჩანაწერები დევს you tube-ზე, არის აგრეთვე ზოგი მატჩი სრულად, სადაც თამაშობენ ხურცილავა, მეტრეველი, სტრელცოვი, ვორონინი, ასათიანი, კავაზაშვილი, საბო, სერებრიანიკოვი..... რომ აღარაფერი ვთქვათ ასეთებზე: პელე-ბეკენბაუერი-ზეელერი-რიველინო-მაცოლა...... ოეეეეეეეეეეეეეეეეეე! (ანუ - ასე შემდეგ... ).

ბუნდოვნად მახსოვდა ეს თამაშები, ახლა კი ისეთი სიცხადით დავინახე ყველა  ის გატაცება წარსულისა, რამაც ჩემი ბავშვობის და სიჭაბუკის მთელი გასართობი დრო შეავსო, რომ, როგორც "პრადვინუტები" ამბობენ, შოკში ვარ!...

...წავედი მე ახლა, სსრკ-ავსტრიის მატჩს უნდა ვუყურო, 1967 წლის ივნისია, მე 11 წლის ვარ და  სულ არ მაინტერესებს, ხვალინდელი გაკვეთილები ნასწავლი მაქვს თუ არა... 

შენ კი ბრიყვულად მი-ს-ცემიხარ

უკვე აღარ მიკვირს, რომ 90% ქართულად მწერ-მეტყველი ადამიანებისა თითქმის კატეგორიულად უარყოფენ მესამე ირიბი ობიექტური პირის ნიშნებს და ამიტომაც დამკვიდრდა და გაბატონდა ფორმები: ყავს, ჭირდება, თავაზობს, მოწონს, ქონია და ასე შემდეგ. არადა, აქვე შეიმჩნევა მეორე მიდრეკილება - ამ ნიშნებს (ჰ,ს) წერენ იქ, სადაც სრულიად გაუმართლებელია მათი არსებობა: კრება შე-ს-დგა, მან კაცი მო-ჰ-კლა და ა.შ. 

ამის შესახებ ბევრჯერ გამომითქვამს სინანული, მაგრამ ვრწმუნდები, რომ ეს შენაცვლება უკვე დაკანონდა და გარკვეული ხნის წინ "მისი უგრამატიკულესობის" საუბარი რომ მოვისმინე, სადაც აშკარად უგულებელყოფილი იყო ხსენებული ნიშნები პირისა, აღარც გამკვირვებია და აღარც არსად "მიჭორავია" მასზე, რადგან ზეპირმეტყველებისას, რაღა დაგიმალოთ და, მეც ასეე მჩვევია - ყავს, ყოლია და ა.შ.

მაგრამ 

ახლა 70-იან წლებში გამოცემულ წიგნში რომ შემხვდა ასეთივე შეცდომა, რომელიც ძალიან ცნობილი და სახელოვანი მეცნიერების მიერაა შექმნილ-რედაქტირებული და კორექტორების მთელი ჯგუფის მიერ შემოწმებული (დღევანდელისგან განსხვავებით 40 წლის წინ კორექტორი ერთ-ერთი ძირითად მუშაკი იყო პოლიგრაფიულ-საგამომცემლო საქმისა), საბოლოო სინანულით მივედი დასკვნამდე, რომ ჩვენ ირიბი ობიექტური პირის ნიშნები აღარ გვჭირდება და ვკარგავთ მათ, რაც ქართული ენისთვის ისეთივე მტკივნეული დანაკარგია, როგორიც აფხაზეთი და სამაჩაბლოა - მთელი საქართველოსთვის...

"შენ კი ბრიყვულად მიცემიხარ ვაჟკაცურ სურვილს..." - წერია ერთ ქართულ აკადემიურ გამოცემაში... არადა, აქ "ს" (მი-ს-ცემიხარ) ორმაგ საჭიროებას წარმოადგენს: 1. როგორც მეორე სუბიექტური პირის ნიშანი და 2. როგორც მესამე ირიბი ობიექტური პირის ნიშანი.

არ მინდა ისე გამიგოთ, თითქოს ვინმე შეცდომაში გამოვიჭირე და ნიშნისმოგებით მიხარია... პირიქით - ძალიან მწყინს, რომ ქართული ენისთვის დამახასიათებელი საოცარი გრამატიკული ფენომენის გაქრობის პერიოდი დიდი ხნის წინ დაწყებულა თურმე და დღეს პრაქტიკულად კანონზომიერებად იქცა.

პირველი ქართველი "შაჰნამე-ხან-"ი

ახლა, რადგან "შაჰნამეს" დავუბრუნდი ისევ და ზურაბისა და როსტომის დაპირისპირების ეპიზოდს ვთარგმნი (სულ 1100-მდე ბეითია... ანუ დაახლოებით 550 რუსთველური სტროფი), ვეძებ და ვსწავლობ ჩემს ბიბლიოთეკაში და ინტერნეტში არსებულ  ყველაფერს, რაც ამ პოემასთან არის დაკავშირებული და მივადექი საკითხს, რასაც ე.წ. "შაჰნამე-ხან"-ი ჰქვია (ანუ ამ პოემის ზეპირი კითხვის ოსტატი) და გამახსენდა, რომ ამასწინათ უნივერსიტეტში ჩატარებულ საღამოზე, რომელოც ირანულ კულტურას მიეძღვნა, სწორედ ამ "სპეციალობის" ადამიანი გამოვიდა და ფირდოუსის პოემის ნაწყვეტი წაიკითხა (შეგიძლიათ იხილოთ ეს პატარა ვიდეოჩანაწერი 6:40-იდან - http://www.youtube.com/watch?v=9_5n-aP7xjw).

ჰოდა, შენ ხარ ჩემი ბატონი, უნებლიედ მეხსიერებაში ამოტივტივდა ერთი ფაქტი, რამაც დამარწმუნა, რომ საქართველოს პირველი (...და, ალბათ, ერთადერთი) "შაჰნამე-ხან"-ი სწორედ მე გახლავართ და ამის დამადასტურებელი მოგონებაც გამაჩნია, ახლავე გიამბობთ გრძლად... ამ ამბის შემოკლება არ შეიძლება, რადგან ძალიან მსიამოვნებს მისი ყველა დეტალის გახსენება.

მისი უდიდებულესობა "შატალო"

1973 წელს, იანვარში 77-ე სკოლის მეათე (დამამთავრებელ) კლასში რომ გახლდით მე და ჩემი თანაკლასელები, იმ ზამთარს საკმაოდ დიდი თოვლი მოვიდა... მივედით ერთ დღესაც სკოლაში, პირველი გაკვეთილი "გავაიმასქნეთ" და დასვენებაზე ფანჯარაში რომ გავიხედეთ, აღმოჩნდა, რომ ჩვენი სკოლის დირექტორის, პატივცემული გრიგოლ კობახიძის ნაცრისფერი "ჟიგული" სკოლის ეზოში არ იდგა... ესე იგი (1) გრიშა სკოლაში ვერ მოვიდა... (ალბათ, თოვლმა შეუშალა ხელი)... ესე იგი (2) კარგა ბარაქიანი თოვლი დევს ქალაქში (ბაშვობისას თოვლზე საყვარელი ხომ არაფერია), ესე იგი (3) შეგვიძლია "შატალოზე" წავიდეთ....

მაგრამ!

პალტოები და ფეხსაცმელი გასახდელშია, თოვლში "ჩუსტებით" ვერ გავალთ (მოგახსენებთ, რომ მაშინ ჩვენს სკოლაში ასეთი წესი იყო - სახლიდან პარკით მოგვქონდა "ჩუსტები" - რბილი! - გასახდელში ვიცვლიდით და ექვსი გაკვეთილის შუა ხუთი დასვენება იმ "ჩუსტებით" დავსრიალებდით დერეფნებში).

ესე იგი (3)  შეგვიძლია "შატალოზე" წავიდეთ, მაგრამ საამისოდ უნდა მოვიპოვოთ გასახდელის გასაღები... ეს პრობლემაც ჩვენდა სასარგებლოდ გადაწყდა, რადგან სკოლის შვეიცარი და გასაღებთუხუცესი ქალბატონი ცანავა (სახელი აღარ მახსოვს) ჩვენი თანაკლასელი ვიქტორ კაჭარავას დეიდა თუ მამიდა იყო და მთელმა კლასმა დავავალეთ მას, რომ ცანავას ჯიბიდან გასაღება ამოეძვრინა.... რადაც არ უნდა დასჯდომოდა ეს. ხომ მოგეხსენებათ, რომ 20 თანაკლასელის მიერ დაკისრებული მოვალეობის აღსრულება უკეთილშობილესი საქმეა და ვიქტორმაც ბრწყინვალედ შეასრულა დავალება.... მეორე გაკვეთილის ზარი რომ დაირეკა, ჩვენ მორიგი გაკვეთილის ნაცვლად უსწრაფესი მანევრებით სარდაფში მდებარე გასახდელში აღმოვჩნდით და ჩვენი კუთვნილი ზამთრის სამოსი, ახლა რომ იტყვიან, დავითრიეთ...

ჩამორჩენილი "ბარაშკა"

"ავლაბრის" (მაშინდელი "26 კომისრის") მეტრომდე ასიოდე მეტრი ჩარბენილი არ გვქონდა, რომ ერთ-ერთმა ჩვენგანმა უკან მოიხედა და დაინახა, რომ ჩვენი თანაკლასელი გოგო დაღმართზე უპალტოოდ მოგვდევდა... ეს გახლდათ პატივცემული დოდო (ოლღა) როჭიკაშვილი. ესე იგი, სანამ ჩვენ ხუთწუთიან დასვენებაზე "შატალოს" იდეაც" დავსახეთ, გასახდელის გატეხვის გეგმაც შევიმუშავეთ და გამოვიპარეთ კიდეც, ეს ჩვენი ძვირფასი დოდო (ოლღა) თურმე ფრიად საჭირო ადგილას იყო შესაბამისი (ადეკვატური და პრიორიტეტული) პროცესის ჩასატარებლად და როცა შევიდა კლასში და იქ არავინ დახვდა, იფიქრა უჩემოდ გაიპარნენო და ცანავა რომ გასახდელის "გატეხვის" ვიშ-ვიშში იყო, დოდომ მოახერხა და მთავარი შესასვლელიდან გამოძვრა, რადგან ჩვენ ის ღია დავტოვეთ და ცანავასაც დაავიწყდა დაკეტვა... ერთი სიტყვით, დოდო დაგვეწია... უპალტოოდ... გავიხადე პალტო და ჩავაცვი... ერთი ასეთი თბილისური სიმღერა არსებობს:

მე გავიხდი, შენ ჩაგაცმევ,

ბარაშკაჯან, არ შაგცივდეს...

ისე კი, დღემდე კაი ჩახუჭუჭებული თმები აქვს და "ბარაშკობა" ნამდვილად შეეფერება, მით უმეტეს მაშინ... იმ 1973 წელს ეს ლექსი ვიცოდი, თუ არა, არ მახსოვს, მაგრამ რა მნიშვნელობა აქვს - ახლა ხომ ვიცი! 

წინ, მთაწმინდისაკენ!

დავეშვით დაღმართზე, მერე ხიდზე, მერე ქუჩაზე (ყველა ბარათაშვილის სახელობისაა), ავჭერით ვაჩნაძის ქუჩით რუსთაველის პროსპექტისკენ, მერე ჩიტაძის ქუჩა და... ფუნიკულიორის ტრამვაი, მგონი, არ მუშაობდა, ავუყევით ჭონქაძის ქუჩას და მთაწმინდის პანთეონის აღმართს მივადექით... ტაშიიიიიიიიიიიი! თოვლია, თოვლია იმდენი, რომ ბაკურიანს შეშურდება... მაგრამ ვერ ავდივართ ზემოთ, ზაფხულშია ხოლმე ძნელი იმ "სერპანტინზე" ასვლა და, აბა, მოყინულ ფერდობზე რა იქნებოდა... თანაც ამდენი გოგოების თანხლებით... გავიძრეთ კაშნეები, გადავაბით და როგორც იქნა ერთმანეთი ავათრიეთ, იქიდან უკვე კიბეს ავუყევით და "დავიპყარით" თბილისის ულამაზესი და განუმეორებელი მწვერვალი... იქ, რა თქმა უნდა, ვიგუნდავეთ, ვისრიალეთ, ვიხტუნავეთ და ზამთრის ყველა ამ პროცედურის შესრულების შემდეგ აღმოჩნდა, რომ მთელი ჩვენი ბიუჯეტი იმ წუთისთვის შეადგენდა 25 მანეთს, რაც სავსებით საკმარისი იყო იმისთვის, რომ იქვე, ერთ სასადილოში, ჩვენი მოშიებული კუჭები მწვადით და ლიმონათით ამოგვევსო....

დავეშვით ქვემოთ!

ჩანთები კი გვქონდა თან, ყველას თუ არა, ნაწილს მაინც, რაც შესაბამის სიტუაციაში "ციგის" როლსაც ასრულებდა და ასე ჩამოვედით ბილიკით ქვემოთ, მამადავითის მონასტრამდე, მერე ისევ "სერპანტინი", ჩიტაძის ქუჩა და... ბიჭო! კინოში ხომ არ შევსულიყავით?! მაშინ კინო "რუსთაველში" წყვილ საათებში გადიოდა ფილმები, ჰოდა, აღმოჩნდა, რომ უკვე ორი (14.00.) საათი სრულდებოდა და სალაროსთანაც არანაირი რიგი არ იდგა... საერთოდ იქ ყოველთვის რიგი იყო ხოლმე, მაგრამ ფილმსაც გააჩნდა... საბჭოური ფილმებზე და მით უმეტეს ისეთზე, სადაც ვიღაც თათრები ეომებიან ერთმანეთს, ხალხი არ დადიოდა... ჩვვენთვის კი სულერთი იყო, მთავარია, სადმე გაგვეგრძელებინა "შატალო" და მერე რა მოხდებოდა, არავის ანაღვლებდა... შევედით, დავსხედით, ჩაქრა სინათლე და დაიწერა ეკრანზე - "Сказание о Рустаме - Рустам и Сухраб" - Таджикфильм... ჩვენ კი, ნაგუნდავებ-ნასვამ-ნაჭამებს და დაღლილებს მეტი რა გვინდოდა, მივადეთ ერთმანეთს თავები და ჩაგვეძინა, კაი გრძელი ფილმი კი იყო და კარგადაც გამოვიძინეთ....

მორჩა კინო!

არა, მანამდე იმ კითხვას უნდა ვუპასუხო, რაც მეც დამებადა და ამ ტექსტის მკითხველსაც, ანუ - კინოში შესასვლელი ფული სად ვიშოვეთ?...
არ მახსოვს! ალბათ, 25 მანეთი სულ არ დავხარჯეთ სამწვადეში, ან კიდევ გვქონდა სხვა ფული... არ ვიცი, ვერ გავიხსენე. ის კი ნამდვილად ვიცი, რომ ფილმი ვნახეთ და ჩემი თუ არ გჯერათ, აგერ არიან ჩემი თანაკლასელები:
(https://www.facebook.com/groups/358546967512545/) - ჩავამწკრივებ "ფეისბუქში" და დადებენ მტკიცებულებებს, რომ ნამდვილად ვიყავით "რუსთაველის" კინოში 1973 წლის იანვარში...
ეჰ, ზოგი კი აღარ არის ცოცხალი, 40 წელი გავიდა მას შემდეგ... ამასწინათ გავიგე, ისრაელში ჩვენი კლასელი ოთარა ელიგულაშვილი გარდაცვლილა... ნათელში იყოს მისი სული! აღარც მინდა გავიხსენო, უკვე მერამდენე თანაკლასელი დავკარგეთ...

ერთი სიტყვით, "ვნახეთ" Таджикфильм და სინათლეც აინთო, გამოვფხიზლდით და დავიძარით გასასვლელისკენ... არა, მე ცოტ-ცოტას კი ვუყურე, ასე ვთქვათ, "ცალი თვალით" და ზოგი რამ დამამახსოვრდა... რომ არ მეყურებინა, აბა, როგორ გავხდებოდი ნახევარი საათის შემდეგ პირველი ქართველი "შაჰნამე-ხან"-ი?!
ხომ გახსოვთ, რა კარგი იყო კინოდარბაზიდან სუფთა ჰაერზე გამოსვლა და ღრმად ჩასუნთქვა სუფთა ჰაერის... ჩვენც გამოვედით ფურცელაძის ქუჩაზე, ღრმადაც ჩავისუნთქეთ და.... ამოსუნთქვისა რა მოგახსენოთ! - ქუჩის მოპირდაპირე მხარეს ჩვენი სკოლის ფიზკულტურის მასწავლებელი სერგო აკოფოვი იდგა და ჩვენ გველოდებოდა!

შტირლიცი თუ ჰენრი ჰიგინსი?!

კი, იმდროის კომუნისტები თავისი განათლების სისტემით ათას აბლაბუდებს ხლართავდნენ, რომ ჩვენ სკოლა არ გაგვეცდინა და კარგად გვესწავლა, მაგრამ ასეთი აგენტურა თუ ჰყავდათ, ნამდვილად ვერ წარმოვიდგენდით.
«Семнадцать мгновений весны» (ანუ შტირლიციადა) 1973 წლის შემოდგომაზე გავიდა ეკრანებზე, როცა უკვე დამთავრებული გვქონდა სკოლა, თორემ პატივცემულ სერგოს ნამდვილად შტირლიცის "კლიჩკას" მივაკერებდით... ან საიდან გაიგო, ან როგორ გვიპოვა ავლაბრიდან "რუსთაველის" კინოში?! - დღესაც არ ვიცი! იმას ვვარაუდობ, რომ კინოდარბაზების ადმინისტრაცია განათლების სისტემასთან იყო "შეკრული" და მოსწავლეთა მასობრივი გამოჩენის შეთხვევაში (თანაც სასკოლო ფორმებში), უმალ აცნობებდენ იქ, სადაც ჯერ არს, მერე იქიდან სკოლაში შეატყობინებდნენ და შედეგად გრიშა სერგოს პირდაპირ "რუსთაველის" კინოსთან გამოგზავნიდა...
მაგრამ!
იმ ადმინისტრატორმა საიდან გაიგო, რომ ჩვენ მაინცადამაინც 77-ე სკოლელები ანუ ავლაბრელები ვიყავით?! რომელი ჰენრი ჰიგინსი ის მყავდა, რომ ჩვენი მეტყველების მიხედვით განესაზღვრა, თუ რომელი უბნელები ვართ (მით უმეტეს, რომ იმ უბანში კიდევ 3-4 ქართული სკოლა არსებობდა)?!
არა, კაცმა რომ თქვას, ჩვენი მაშინდელი და ახლანდელი მეტყველებაც პირწავარდნილი "ავლაბრული" გახლავთ (მით უმეტეს მაშინ, როცა ერთმანეთთან ვლაპარაკობთ), მაგრამ ზუსტად სკოლა როგორ დაადგინეს?
არ ვიცი! ეს დარჩა გამოცანად.

წავედით სკოლაში!

უკვე მოსაღამოვებული იქნებოდა, სკოლაში რომ შეგიყვანეს და პირდაპირ დირექტორის, ანუ გრიშას, კაბინეტისკენ გაგვიძღვნენ.
პატარა ჩანართი გრიგოლ კობახიძის შესახებ:
იგი გახლდათ პირველი და, მგონი, ერთადერთი ქართველი მასწავლებელი, რომელსაც მიენიჭა "საბჭოთა კავშირის სახალხო მასწავლებლის" წოდება და იყო ერთ-ერთი იმ პირველ ოთხეულში, ვინც ამ ტიტულისთვის მთელი კავშირის მასშტაბით შეარჩიეს... ეს წოდება რასაც ნიშნავდა მაშინ, იმ თაობის ადამიანებმა იციან, ახლანდელები კი, განსაკუთრებით კი ისინი, ვისაც ჰგონია, რომ საბჭოთა კავშირში "დინოზავრები ცხოვრობდნენ", ვერ გაიგებენ და, ალბათ, არც არის საჭირო, რომ გაიგონ...
მაგარი კაცი იყო გრიშა, მკაცრიც და გამგებიც, მაგრამ თავისი უცნაურობები ყველას აქვს და არც იგი იყო გამონაკლისი...

ჰოდა, შენ ხარ ჩემი ბატონი, ჩავმწკრივდით პატივცემული დირექტორის წინ და დაიწყო გამოძიება - რა? სად? როდის?
ყველაფერი რომ გამოიკვლია (სამართლიანობის აღდგენის მიზნით!), ბოლოს იმაზე გაამახვილა ყურადღება, რომ ყველას პალტო ეცვა და მარტო მე რატომ ვიდექი უპალტოოდ, როგორც შიშველი გადარეული...
- შენ, შენ ცუღლუტო... პალტოს რატომ არ იცმევ?! გინდა, რომ გაცივდე და სკოლა გააცდინო, ხომ?! იცოდე, არ დაგიჯერებ, ექიმის ცნობას თუ არ მომიტან (და ა.შ) - ანუ, ამ "შატალოში" მონაწილეობა არ მაკმარა და  ახალ საქმეს "მიკერავდა" უპალტოოდ შეგნებულად სიარულის თაობაზე...
ვიდექი და ვუსმენდი ჩუმად ბრალდებებს, აბა, იმას ხომ არ ვიტყოდი, რომ "ბარაშკას" ჩავაცვი და ახლა იმას "შეკერავდნენ" კომუნისტური სულისკვეთებით განმსჭვალული პედაგოგები, რომ მე სწავლის ნაცვლად, გოგოებზე ვფიქრობ და ასე შემდეგ და ასე შემდეგ...
მას შემდეგ, რაც გამოვიყენე "დუმილის უფლება", პატივცემულმა გრიგოლმა განაგრძო ისევ საბრალდებო დასკვნის კითხვა და ბოლოს ისევ მე მომიბრუნდა:
- აბა, ახლა გამოდი და მოგვიყევი, თუ რა ნახეთ ისეთი იმ ფილმში, რის გამოც სკოლის გაკვეთილები გააცდინეთ?
აუჰ!
რომ მეთქვა - მეძინა, მეტყოდა - სახლში უნდა იძინოო, რომ მეთქვა - არ მახსოვს, მეტყოდა - სამი საათი ფილმს უყურე და, შე უტვინო, როგორ ვერაფერი დაიმახსოვრეო... ჰოდა, მეც მძინარობას და უტვინობას ვარჩიე, რამე მომეყოლა და დავიწყე....

აი, ამას გეუბნებოდით!

ასე და ამრიგად მე გავხდი პირველი "შაჰნამე-ხან"-ი ("შაჰნამეს" ამბების მთხრობელი) საქართველოში, რაშიც უდაოდ დამეხმარა ის, რომ სახლში გვქონდა 1963 წელს გამოცემული წიგნი "გამოჩენილ ადამიანთა ცხოვრების"  სერიით - "ფირდოუსი" (ავტორი - ალექსანდრე გვახარია), რაც ნამდვილად წაკითხული მქონდა, რადგან ჩემი ძმის (განათლებით - ფილოლოგის) მოტანილ წიგნებს ერთსაც არ ვტოვებდი წაუკითხავს... რომელი "ფეისბუქი" და ინტერნეტი შემიშლიდა ხელს, რომ არ წამეკითხა?!
მოვუყევი პატივცემულ გრიგოლ კობახიძეს "ზურაბისა და როსტომის" ამბავი, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, რომ ვერც დირექტორზე და ვერც იქ დამსწრე საზოგადოებაზე ვერანაირი შთაბეჭილება ვერ მოვახდინე, რადგან ჩვენი სკოლა ტიპიური ფიზიკა-მათემატიკური განხრისა იყო და ჰუმანიტარულ "იწიბიწიებს" არავინ სწყალობდა, მით უმეტეს ასეთ აღმოსავლურ ზღაპრებს, რომელთა არსებობა საბჭოთა სკოლებში პირწმინდად იგნორირებული იყო.

კინაღამ გამაძევეს სკოლიდან!

ჩემი  მცდელობის მიუხედავად, ბატონმა დირექტორმა მიიღო გადაწყვეტილება, რომ მე სხვა სკოლაში გადავეყვანე, რადგან ჩემი მსგავსი მოხულიგანო ელემენტები ("შატალოზე" დადის, პალტოს არ იცვამს, ზღაპრებს ყვება!) 77-ე სკოლას არ სჭირდებოდა! მაშინვე მომცა საბუთები, გადარეკა "სხვა სკოლაში" და მითხრა, რომ იქ უნდა დამემთავრებინა ათწლედი... ის "სხვა სკოლა" კი ბატონ გრიშას და 26 კომისრის რაიონის განათლების განყოფილებას "შტრაფნოი ბატალიონივით" ჰქონდათ... ყველა უდისციპლინოს იქ აგზავნიდნენ და მერე, იმ ერთი ანეკდოტისა არ იყოს - ღმერთმა ყველ ცოდვილს ერთ გემზე რომ მოუყარა თავი და ჩაძირა, ყველას სამიანებით გაძეძგილ ატესტატებს აძლევდნენ და ამით უსპობდნენ  უმაღლეს სასწავლებელში ჩაბარების საშუალებას...
იმხანად ასეთი წესი არსებობდა - უმაღლესში მისაღებ გამოცდებზე დაგროვილ ქულებს ატესტატის საშუალო ნიშანი ემატებოდა და ასე არჩევდნენ სტუდენტობის ღირს აბიტურიენტებს... მართალი გითხრათ, ეს ყველაფერი მე არ მაღელვებდა, რადგან არანაირ "ფიზიკა-მათემატიკებზე" ჩაბარებას მე არ ვაპირებდი და ატესტატის ნიშნებზეც არ ვზრუნავდი (ჩემი ჭკუა მაშინ თეატრისკენ იყო გადახრილი), მაგრამ, როგორც აღმოჩნდა, ძალიანაც ვცდებოდი...
გამოვართვი დირექტორს საბუთები იმ პერსპექტივით, რომ გადავიდოდი ჩემთვის ახალ სკოლაში... იქ "პარადებზე"გაცნობილი ერთი-ორი  "კრასოტულეჩკა" მეგულებოდა და, მგონი, მიხაროდა კიდეც, რომ იქ გადამაგზავნეს, მაგრამ ვინ მაცალა ახალ გოგოებთან გაგულავება?! გვიან საღამოს ჩვენი სკოლის სიმღერის მასწავლებელი, ჩიტო (ვენერა) შოშიაშვილი დაგვადგა თავზე, დედაჩემს ყველაფერი უამბო და ჩემი საბუთები ისევ სკოლაში წაიღო. ჩიტო მამაჩემის (რომელიც მაშინ უკვე გარდაცვლილი იყო) ბავშვობის მეგობარი გახლდათ და, ბუნებრივია, ჩემს თავს არავის დააჩაგვრინებდა...
დავრჩი ჩემს სკოლაში და ჩემს კლასში, ჩემს თანაკლასელებთან, რომლებთანაც ერთად 10 წელი ნახეხ-ნასრიალები მქონდა ჩვენი სკოლის დერეფნები.

ფრიადი!

...დედაჩემს ჩემი მეცხრეკლასის დღიური ჰქონია შემონახული და ამასწინათ აღმოვაჩინე, იქ ბევრი "საინტერესო" ნიშანია დაფიქსირებული და მათ შორის, 23 მაისს, გეოგრაფიაში მიღებული ხუთიანი (ფრიადი!), რომელიც ვანო კაკაბაძემ დამიწერა და მითხრა - ატესტატში გამოგადგებაო! (იხილეთ მტკიცებულება - გეოგრაფიის "ფრიადი" 1972 წლის 23 მაისს)

მართალი აღმოჩნდა ბატონი ვანო (ჩვენი სკოლის ერთ-ერთი განუმეორებელი "ლეგენდა", მასზე ცალკე, მხოლოდ მისი მოსაგონარი წერილის დაწერა მევალება) - რომ არა ეს "ხუთიანი," ჩემს ატესტატში, ალბათ, არ გამოვიდოდა საშუალო ნიშანი 4,5, რამაც თავის მხრივ უფლება და საშუალება მომცა, რომ აღმოსავლეთმცოდნეობის ფაკულტეტზე გამოყოფილი 10 ადგილიდან ერთი მე დამეკავებინა  (იქ მოხვედრის ამბები კი შეგიძლიათ წაიკითხოთ ამავე ბლოგის თებერვლის გამოშვებაში სათაურით - "საშობაო აღსარება").
* * *
აბა, ახლა მითხარით - ყოველივე ამის შემდეგ არ ვიყავი ვალდებული, რომ ქართულად მეთარგმნა "ზურაბის თავგადასავალი"? ჩემი ვერსია (http://natargmni.blogspot.com/p/blog-page_16.html), როგორც პირველი (...და, მგონი, ერთადერთი) ქართველი "შაჰნამე-ხან"-სა, თორემ ეს ადრე უკვე ბევრჯერაა თარგმნილი...

ძალად ჟურნალისტის მოვალეობა

ამასწინათ ჩემს შვილს გადავუგზავნე ჩემი ბოლო ნამუშევარი (რუდაქის ლექსების თარგმანები თავის ლექსიკონით) და ასე მითხრა - შენ ისევ "გაზეტჩიკი" ხარ და ყველაფერს საგაზეთო თვალით უყურებო... წიგნს სხვნაირი დაკაბადონება უნდაო...

ვაჰ, ასეთი ვარ და რა ვქნა?!

ჰოდა, რაკი ვერ ვიშლი "ძალად ჟურნალისტობას", შევუდგები ჩემს უშუალო მოვალეობას და გიამბობთ იმას, რაც ვნახე და გავიგე და მიმაჩნია, რომ ეს თქვენთვის საინტერესო იქნება:

კალიფორნიის უდაბნოში თურმე ბინადრობს რაღაც ხოჭო, რომელიც რაწამს დადებს კვერცხებს თავის ბუდეში, მაშინვე ტოვებს ღვთის ანაბარა საკუთარ შთამომავლობას და გარბის ახალი "მსუბუქი ყოფაქცევის" გასაიმასქნებლად... ეს საცოდავი ჭუპრები კი გამოიჩეკებიან, დაიწყებენ ძახილს - დეეეეეეედა.... გვშია..... დედიკოოოოო... დედი-ჯაააააააააან... მაგრამ ვერ მოგართვი! - დედიკო ამ დროს პლაჟზე ახალ შეყვარებულთან ერთად გორაობს.... ჰოდა, აქ იწყება საოცრება, ჭუპრები ამოძრავდებიან და ერთად, ასიოდე ერთეული, იწყებენ სვლას ზემოთ, შეარჩევენ რომელიმე ბალახის ღეროს და მის წვეროზე ერთ გუნდად შეიკვრებიან ისე, რომ შორიდან გადაფურჩქნილი ყვავილი გეგონება... ამასობაში სადღაც მამრი კრაზანა დათარეშობს და დაეძებს მდედრს და უცებ დაინახავს - ვაი, რა ლამაზი ყვავილია! - დაასკუპდება ზედ საკონდიტრო მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად და ამასობაში ის "აფერისტი" ჭუპრები, რამდენნიც მოახერხებენ, მიეკვრებიან კრაზანას ტანზე... ეს უკანასკნელი, იმედგაცრუებული და გაბრაზებული სხვა მხარეს გაფრინდება და იქ ბოლოსდაბოლოს მიაგნებს თავის "ერთჯერად სატრფოს" და სანამ ისინი (დედალ-მამალი კრაზანები) საქმით იქნებიან დაკავებულნი, ხოჭოს ობოლი ჭუპრები მამრიდან მდედრის ტანზე გადაინაცვლებენ და ერთმანეთს მიულოცავენ ვოიაჟის პირველი ეტაპის წარმატებით დასრულებას.... მეორე ეტაპს კი ისინი მდედრის სხეულით განახორციელებენ და ასე მოხვდებიან კრაზანების ბუდეში, სადაც თავზე საყრელი სასმელ-საჭმელი დახვდებათ, რაც კრაზანამ თავისი შთამომავლობისთვის გაამზადა...

ეს ყველაფერი საკუთარი თვალით ვნახე ტელეარხზე Viasat-Nature (კალიფორნიაში ნამდვილად არ ვყოფილვარ). 

მასტერ-კლასი პოლიტიკოსებისთვის და მთარგმნელთათვის

არ ვიცი, რამდენად მართალია ის, რომ დაპატიმრებულმა ყოფილმა ჩინოვნიკებმა თავისი "თანაგუნდელები" ათას სისაძაგლეში ამხილეს (ანუ, დააბეზღეს, რა), მაგრამ ის კი კარგად ვიცი, რომ მსგავს შემთხვევაში ამბობენ ხოლმე სიტყვებს, რაც ყველ ქართველმა იცის:

"სჯობს სიცოცხლესა ნაზრახსა სიკვდილი სახელოვანი";

ეს "პათეტიკური" განსჯა დღეს გამოიწვია იმან, რომ თარგმნისას ფირდოუსის "შაჰ-ნამეს" იმ ეპიზოდს მივადექი, სადაც ჩვენთვის ყველასათვის ცნობილი ბრძნული გამონათქვამი სპარსულ ენაზეა დაწერილი (იხილე ილუსტრაცია), ოღონდ ორსიოდე წლით ადრე, ვიდრე ეს რუსთველმა თქვა და დაწერა; თქვენ არკვიეთ, პატივცემულო მეცნიერებო - შოთამ ეს უბრალოდ თარგმნა თუ აღმოსავლეთში მოარული სიბრძნე თავადაც გამოიყენა პოემაში, მე კი თარგმნა მევალება და დავდექი პრობლემის წინაშე, რომ რუსთველს გავეჯიბრო (?!) ხსენებული აფორიზმის ლექსად გადმოცემაში... ერთი კი ვიფიქრე, პირდაპირ გამოვიყენებ-მეთქი "ვეფხისტყაოსნის" ტექსტს, მაგრამ არც ეს შემიძლია - მირჩევნია იყოს ცუდი, მაგრამ ჩემი... Я так думаю!

საბოლოო ჯამში, დღეისთვის, ასეთი რამ მივიღე (...თუმცა შეიძლება შევცვალო, არც ეს არის გამორიცხული):

ბრძენკაცს უთქვამს: სახელოვნად სჯობს სიკვდილის კარი აღო,

ვიდრე იყო ცოცხალი და შენზედ მტერი გაალაღო.

ულამაზესი ქართველი ქალები

2000 წელს ჩვენი გაზეთი მკითხველებს შორის ჩავატარეთ გამოკითხვა და დაახლოებით ასმა ადამიანმა გამოთქვა აზრი (შეადგინა თავისი ათეული) ყველა დროის ულამაზესი ქართველი ქალების შესახებ.... :

კოეფიციენტი ასე გამოვთვალეთ: შევკრიბეთ ადგილები და მიღებული ჯამი გავყავით იმ რაოდენობაზე, რამდენჯერაც დასახელდა ესა თუ ის პიროვნება

მაგალითად:
ნატო ვაჩნაძე 1+2+3+7+1+1+4 = 19:7= 2,71

საბოლოოდ ასეთი სია მივიღეთ:

    მედეა ჯაფარიძე – 1.85

    ნატო ვაჩნაძე – 2.71

    ლიანა ასათიანი – 3.5

    დოდო ჭიჭინაძე – 3.66 

    ლია ელიავა – 4

    მეგი წულუკიძე – 4

    თამარ ციციშვილი – 5

    ლეილა აბაშიძე – 5.71

    მედეა ჩახავა – 5.75

    დინარა ჟორჟოლიანი – 6.3

    მედეა ბიბილეიშვილი – 6.5

    მარინე თბილელი – 7

    ალექსანდრა თოიძე – 7

    ჯულიეტა ვაშაყმაძე – 7 

    თათული დოლიძე – 7.2

    ნინო ანანიაშვილი – 7.5

    ბელა მირიანაშვილი – 7.75

    ლიკა ქავჟარაძე – 7.85

    ლეილა ყიფიანი – 9

    კირა ანდრონიკაშვილი – 9

    არიადნა შენგელაია – 9

    ლია მიქაძე – 9

    ქეთინო მითაიშვილი – 9

    ია ნინიძე – 9

    ნინელი ჭანკვეტაძე – 10

არაფერი დაიმალება!...

ახლა გადავიკითხე ის, რაც გუშინ დავწერე და ერთ ადგილზე ერთი ფრაზის წაკითხვისას ცხადად და გარკვევით ჩამესმა ის სიტყვები, რაც გვერდით მჯდომი ადამიანისგან გავიგონე ხსენებული ფრაზის წერისას.... იმ ადამიანის სიტყვები, რა თქმა ინდა, არსად ჩამიწერია, არც ის დამიფიქსირებია სადმე, რაც გავიფიქრე გვერდითმჯდომთან საუბრისას, არც საგანგებოდ დამიმახსოვრებია და დავიწყებულიც კი მქონდა მაგრამ.... აი, ამ ნაწერს რომ მივუბრუნდი დღეს, ყველაფერი ნათლად და აშკარად გამახსენდა

ანუ #1:

როცა რამეს ვწერთ და მის პარალელურად ისმის რამე ან ამ წერას თან სდევს სხვა ფიქრები, ეს ყველაფერი უხილავად და შეუცნობლად ნაწერშიც აისახება და იქ რჩება.

ანუ #2

ესე იგი შესაძლებელია ოდესმე გამოიგონონ ისეთი საშუალება, რაც არსებული ტექსტის თანამდევ აკუსტიკურ თუ ნაფიქრ ელემენტებს აღადგენს....

ანუ #3

ფრთხილად იყავით!  (შთამომავლობისთვის)  არაფერი დაიმალება!... 

...იმასაც კი გაიგებენ ჩვენსას, რაც არც გვითქვამს და არც დაგვიწერია!... 

К нам приезжает Ревизор!!!

2011 წლის 4 ივნისი 

..ისე არიან აღგზნებულნი შერონ სტოუნის ჩამოსვლით, როგორც იმ პროვინციული ქალაქის მკვიდრნი, სადაც გოგოლმა ოდესღაც ხლესტაკოვი ჩაიყვანა.... ვაი და ჰოლივუდელ "შორენას" სააბაზანოში დადებული ლოსიონის სურნელება ანდა ღონისძიებაზე სხეულის განსათავსებელი სკამის სიფაფუკე არ მოეწონოს! – მერე რა გვეშველება?!

ერთი ძველი ანეკდოტი გამახსენდა სოფი ლორენზე (თუ ჯინა ლოლობრიჯიდაზე.... მნიშვნელობა არ აქვს).

ერთხელაც ჩამოვიდა სოფი ლორენი თბილისში და ქართველებთან ისურვა გაცნობა – "ჩემი კარი ყველასთვის ღიააო!" ჰოდა, მივიდა მასთან თბილისელი გურამა (თუ გინდათ, ჯემალა იყოს... მნიშვნელობა არ აქვს). მივიდა და უძვირფასესი ბეჭედი მიართვა – "ეს ჩემგან საჩუქრად გქონდესო, სოფო!" (ამ ბეჭდის შესაძენად კი მთელი თავისი მოდგმა-ჯიშის სახლი და კარი გაყიდა).

– "გრაციას (თუ თენქ იუ.... მნიშვნელობა არ აქვს) უთხრა სოფიმ გურამას და ჰკითხა – როგორ გადაგიხადოო მადლობა და ისე გაიპრანჭა, თითქოს მართლა არ დაინანებდა არაფერს იმ თბილისელი კაცისთვის.

– არა ფერი არ მინდა – უთხრა გურამამ – მარტო იმას გთხოვ, წასვლისას, სანამ თვითმფრინავში შეხვალ, ჩემსკენ გამოიხედე და ხელი დამიქნიე-ო

- მაგაზე როგორ გაწყენინებო, სინიორ გურამ ("კაცო"–ს ვერ ეტყოდა, ეს სიტყვა იტალიურად ცუდად ჟღერს).

....დადგა სოფის გამგზავრების დღეც, ავიდა ტრაპზე, შემობრუნდა ხალხისკენ და უცებ გაახსენდა გურამას თხოვნა და მოძებნა იგი თვალებითაც და ღიმილითაც და დაუძახა – "არრრრივედერჩი, გურამ!"

გურამამ მიმოიხედა და ერთი–ორი თავისი მეზობლის გასაგონად "უპასუხა" სოფის – Уезжай, уезжай.... надоела!

...დარწმუნებული ვარ, შერონ სტოუნის გამგზავრების შემდეგ ასე დაიწყებს ვიზიტის განსჯას წარმატებული ნაწილი ჩვენი საზოგადოებისა ("ჩვენი წარამატებული საზოგადოების ნაწილი" შეცდომა იქნება არა მარტო გრამატიკულად, არამედ აზრობრივადაც): "ა) ჩემსკენ სამჯერ გამოიხედა.... ბ) მე ორჯერ გამიღიმა.... გ) გვერდით რომ გამიარა, ვითომ შემთხვევით შემეხო?!.... დ) ჩემი გამომცხვარი ხაჭაპური ძალიან მოეწონა...

ვასო გოძიაშვილი "რევიზორში" ხლესტაკოვს რომ თამაშობდა, ასეთი იმპროვიზაცია ჰქონდა:

...ხშირად ვხვდები ხოლმე პუშკინს და ვეკითხები – სხვა როგორა ხარ, ძმაო პუშკინ? – და ისიც მპასუხობს – ისეო რა.... ვარო....  ისეო...

ალბათ, ჰოლივუდის ყველაზე ჭკვიან ვარსკვლავსაც ჰკითხავენ ამერიკაში – სხვა რა მოგეწონა, დაო შარონ, ჯორჯიაში? 

შესაძლოა, მავანმა ტელევიზიამ შარონის სავარაუდო პასუხის პათოსიც გვამცნოს.... ოღონდ მოდელირებულად.

წინაპრების ცოდნის სარგებელი!

(გვიამბობს ჩემი შვილი, ვახტანგი... ავსტრიიდან)

ლინცში რომ გადმოვედი საცხოვრებლად, ერთი პროზაული პრობლემის წინაშე დავდექი: დამჭირდა ცოცხი. ჰოდა, მივადექი დიდ ხუთსართულიან ჰიპერმარკეტ, kika-ს სადაც ყველაფერი იყიდება სახლისთვის: ლურსმნიდან დაწყებული ჰამაკით დამთავრებული. ვინაიდან გერმანული არ ვიცი, დავიწყე ცოცხის ძებნა ხუთ სართულზე. ზუსტად ორი საათი ვეძებე მაგრამ ამაოდ. ბოლოს ძალიან რომ დავიღალე, გადავწყვიტე იქაური პერსონალისთვის მიმემართა, თუმცა როგორც აღმოჩნდა, მე ცოცხი არ ვიცოდი, როგორ იყო გერმანულად, მათ კი - ინგლისურად არ იცოდნენ რა არის broom (ჩემი ანდროიდი კი დამჯდარი იყო, რომ მენახა ლექსიკონში). ჰოდა, გავაგრძელე ბოდიალი იმის იმედით რომ ვიპოვიდი. ამასობაში გამახსენდა ბებიაჩემი, რომელიც მთელი ბავშვობა მიყვებოდა ერთ ისტორიას, თუ როგორ დაასრულა სკოლა ისე, რომ მხოლოდ ერთი ანდაზა ისწავლა გერმანულად: Neue Besen kehren gut (რაც ბებიაჩემის ინტერპრეტაციით "ნოე ბეზენ კერენ გუთ" იყო ანუ "ახალი ცოცხი კარგად გვის"). ჰოდა, მივადექი დამხმარე პერსონალს და ვეუბნები ერთ გოგოს: "იხ სუხე ბეზენ, კიონენ ზი მია ჰელფენ" (არ ვიცოდი რა სქესისა იყო "ბეზენ" და არტიკლი გამოვტოვე). იმ გოგომ - აი, ესააო და მომირბენინა "ჩოთქი". მოკლედ... დიდი ხანი ვუმტკიცე, რომ ეს არ იყო ის, რასაც ვეძებდი ანუ ცოცხი და ის მეუბნებოდა, რომ - არა ეს არისო ბეზენ (ცოცხი). 

Moralität: 

ხანდახან ბებია, რომელმაც არაფერი იცის გერმანულში რაღაცას გასწავლის და შენთვის "ჩოთქი" შეიძლება სხვებისთვის იყოს - ცოცხი

"აააააააააააააააააააა...."

ედიშერ გარაყანიძეს ბევრი იცნობს და ახსოვს, რა დიდებული ადამიანი და ხელოვანი იყო იგი... მისი ლამაზი ცხოვრების და ტრაგიკული გარდაცველების ამბებს, ალბათ, ჩვენი საერთო მეგობარი მაია კახიძე გვიამბობს, რომელმაც უკვე ისეთი სტარტი აიღო, რომ უკანასკნელი 40 წლის განმავლობაში ვინც კი ცხოვრობდა საქართველოში ჭკვიანი, ნიჭიერი და ღირსეული, ყველას იხსენებს და მეც ვეხმარები, შეძლებისდაგვარად, ამ დიდ საქმეში...

მე კი ახლა ერთი ამბის გახსენება მინდა:

ედიშერის და ნინო ბაღათურიას ქორწილში ვიყავით ცხაკაიაში (ახლანდელ სენაკში), სადღაც 70-იანი წლების მეორე ნახევარში; ყველაფერი ისე ჩატარდა იქ, როგორც დიდებულ სამეგრელოს და მის უმშვენიერეს ხალხს ეკადრება - ნიჭიერებით, კურიოზებით, სიხარულით, გართობით, სადღეგრძელოსთვის გამზადებული და თეფშებზე ჩამწკრივებული 7, 9, 11 ჭიქით და ა.შ... ამ ქორწილის დეტალებს ოდესმე სხვა მოგონებაში გავიხსენებ... ჰოდა, ქორწილის მეორე დღეს სენაკის (მაშინდელი ცხაკაიას) სადგურზე რომ გვაცილებდნენ, სტუმარი თუ მასპინძელი ყველა მღეროდა, აბა, ედიშერის ქორწილის დასკვნითი ეტაპი უსიმღეროდ ხომ არ ჩაივლიდა?! - ნამთვრალევ-ნაბახუსევი მექორწილეები, გოგო თუ ბიჭი, ყველა მღეროდა და მათ შორის ერთი ჩვენი მეგობარიც, რომელსაც, მგონი, დაბადებამდე დაადგა დათვმა ყურზე ფეხი... მოგეხსენებათ, რა ძნელი მოსასმენია, როცა ისმის ლამაზი, ხმაშეწყობილი სიმღერა და ერთი ვინმე ეჩრება და საშინლად არღვევს არსებულ ჰარმონიას... 

დიახ, სწორედ ასე იქცეოდა ის "დათვისგან დაჩაგრული" ერთი ჩვენი მეგობარი, არადა, მასაც სურდა, რომ ემღერა და რა ექნა, ხომ არ დადუმდებოდა?! ედიშერმა ერთხანს უსმინა და გაუძლო კაკოფონიას, ვერაფრით ვერ შეძლო "დათვის" გაჩუმება და ბოლოს ძალიან თავაზიანად შესთავაზა ერთი ბგერის დამახსოვრება და უთხრა: როცა მე განიშნებ ეს ბგერა მაშინ წაიმღერეო და... ჩვენც გვეშველა და სიმღერის ჰარმონიასაც... მორიგ პასაჟს რომ ჩავიმღერებდით, ედიშერი მისგან სახელდახელოდ გაწვრთნილ "სოლისტს" ანიშნებდა და ისიც ამოიღრიალებდა - "აააააააააააააააააააააა"... ასე რომ, მოიძებნა საშუალება იმისა, რომ ყველას თავისი ამბიცია დაეკმაყოფილებინა ვოკალურ ხელოვნებაში...

იცით, ეს ყველაფერი რატომ გავიხსენე?

მოკლედ ვიტყვი - თუ არ მოგცა ღმერთმა ნიჭი ლექსის ჰარმონიის შექმნისა და მაინც გინდა, რომ ირიცხებოდე პოეტთა საზოგადოებაში, არის ასეთი საშუალება - "აააააააააააააააააააააა" (იხილე ზემოთ) და შეგიძლიათ ეს გამოიყენოთ!

"ფეისბუქთან" განშორების დღეებში...

ორიოდე დღეა "ფეისბუქს" გავშორდი სხვადასხვა მიზეზის გამო, მაგრამ დრო უქმად არ დამიკარგავს... გაბარებთ ანგარიშს სამ პუნქტად და ორ ქვეპუნქტად:

1. ახალი წიგნის "პროექტი" მაქვს... მასზე დაწვრილებით სხვა დროს ვილაპარაკოთ, საქმის 60-70% გავაკეთე... მცირეოდენი ფრაგმენტები კი ასეთია: 

- ა) პოეტი დასტირის თავის სიბერეს

ტკბილ წამალსაც ვხედავ ამად, მას საწუთრო აქცევს შხამად,

მეც სიმწარედ გადამექცა, რაც კი რამე ტკბილი მქონდა.

ძველიც, ალბათ, განახლდება, ბრუნვით სხვა რამ განა ხდება?!

იქნებ სხვისთვის ახალია, რაც მე გაცვეთილი მქონდა?!

უდაბნო და იალაღი ხვალ ეგება გახდეს ბაღი

და ხრიოკად იქცეს, რაც მე ბაღნარი და მტილი მქონდა.... (და. ა.შ.)

ბ) პოეტი დასტირის მეგობარი პოეტის სიკვდილს

ეჰ, პოეტის ქარავანიც გზას დაადგა მოუსავალს,

ეს დღე გვეელის ჩვენც ადამის ყველა ძეს და შთამომავალს.

ეს სიკვდილი წყვილ თვალს აკლებს ერთ სხეულს და სხვას არაფერს,

გონებას კი აკლებს ათასს და ათასზე უფრო მრავალს.... (და ა.შ.)

2. "რუსმა მესაზღვრეებმა სოფელ დვანთან მავთულხლართების ისნტალაცია დაასრულეს" ("ტელეიმედი").

ესე იგი... უყვირიან ადგილობრივები - ქანსელ, ქანსელ რუსებო! - მაგრამ სამაჩაბლოდან უკვე ქართლში გადმოპორტირებული ოკეპანტები ინსტალაციას განაგრძობენ და მოსახლეობა ფულ-სქრინის რეჟიმში ადევნებს თვალს იმ სასოფლო-სამეურნეო სანახების შემოღობვას, რაც მუდამ მათი სოფლის ექაუნთში შედიოდა და ამ ფულ-სქრინს არანაირი "პრესს თუ ესქ" არ შველის... ხალხი ხელისუფლებას სთხოვს ანტი(ვი)რუსული პროგრამის დაუნლოდს ბალტიისპირეთის ქვეყნების გამოცდილებიდან, მაგრამ ლიდერშიფი ჯერ იმაზე მსჯელობს გვაჩვენოს თუ არ გვაჩვენოს კლიპები - თუ სიი ო: ნოთ თუ სიი - ამაშია ყველა ქვეშჩენის სათავე...

3. დილა მშვიდობისა!

ვერლიბრის "ექსპერტის" მონოლოგი

ნეტავი რა თავს ვიკლავთ ეს მთარგმნელები, რას დავეძებთ სალექსო ზომებს და რითმებს და ორიგინალის შესაფერის მუსიკა-განწყობილებას საიმისოდ, რომ ქართულადაც შესაფერის ლექსად ჟღერდეს ესა თუ ის პოეტური ქმნილება?! აგერ, ხომ დაამტკიცეს, რომ ვერლიბრიც ლექსია, ჰოდა, ვთარგმნოთ ვერლიბრით... გვიშლის ვინმე?! პირიქით, მოგვესალმებიან, რაკიღა შესაბამისი არატრადიციული პოეტური ორიენტაციის აღლუმში მივიღებთ მონაწილეობას. 

ასე მაგალითად:
მე მომწონს, რომ თქვენ ავად ხართ არა ჩემს გამო,
მე მომწონს, რომ მე ავად ვარ არა თქვენს გამო,
რომ ეს მძიმე სფერო დედამიწისა
არ გამოგვეცლება ცურვა-ცურვით ჩვენ ფეხქვეშ...
(და ა.შ.)
ან კიდევ:
ერთხელ რუსი გენერალი
მთებიდან თბილისისკენ მოემგზავრებოდა...
ტყვე ბავშვი მოჰყავდა მას,
ის კი ავად გახდა, ვერ აიტანა
შორეული მგზავრობის სიძნელეები...
(და ა.შ.)
კიიიიდო ნიმუში:
ღამე. ქუჩა. ლამპიონი. აფთიაქი.
უაზრო და მკრთალი შუქი.
იცხოვრე თუნდ კიდევ მეოთხედი საუკუნე,
ყველაფერი იქნება ასევე. გამოსავალი არ არის.
(და ა.შ.)

ანუ სწრაფად და იაფად!
იმ ანეკდოტისა არ იყოს: კაცმა ცოლი ნახევრად რომ დამარხა, ზედა ნაწილი მიწის ზემოთ დატოვა, ბრინჯაოსფრად ("ბრონზით") შეღება და გაიფიქრა - თან იაფია, თანაც ჰგავს...

(ეს ანეკდოტი უკვე მეორედ დავწერე ჩემს "ოპუსებში" და გული მიგრძნობს მავანი "პოეტები" თავად მე დამმარხავენ ასე - თან რომ იაფია და თანაც რომ ჰგავს - თუ დროზე არ შევწყვიტე "ვერლიბრის ექსპერტობა").

ორიოდე სიტყვა "კახაბერზე"

ციტატა: "იყო დაუსრულებელი კამათი იმაზე, შეიძლება თუ არა ქართული ლექსი იყოს ურითმო. დრომ გასცა პასუხი (მავანი პოეტის - ალ.ელ.) ოპონენტებს და აჩვენა, რომ ქართულმა ენამ ვერლიბრი მშვენივრად მოირგო."

კი ბატონო, მეც ამ აზრის ვიყავი და ვარ მავანი პოეტის (უფრო სწორად - მავანი ლიტერატურული მოღვაწის) შესახებ და მიმაჩნია, რომ ვერლიბრი ისეთივე სრულუფლებიანი წევრია სიტყვაკაზმული სამყაროსი, როგორც ნებისმიერი სხვა...

რა თქმა უნდა, ვერლიბრიც ლიტერატურული ქმნილებაა, მაგრამ.... მე არ მიყვარს და ეს უკვე გემოვნების საკითხია!

* * *

ვერლიბრი არასოდეს გამახსენდება სუფრასთან, არასოდეს მომინდება ასეთი "ლექსით" ჩემთვის საყვარელ არსებას მივმართო, არასოდეს მომინდება ჩემი აზრის დასადასტურებლად რაიმე ნაწერში ჩავრთო.... ბოდიშს კი ვიხდი უზრდელობისთვის, მაგრამ რა "ჩემის ტრულაილა" პოეზიაა ეს, თუ სუფრასთან სადღეგრძელო არ დაგიმშვენა, თუ ქალთან არ მოგინდა ლექსით სათქმელის იმპროვიზირება და თუ ნაწერი არ გაგიმშვენიერა ლამაზმა ციტატამ ან თუნდაც მარტოობისას არ აგეკვიატა და არ ჩაგამწარა ეს ნანატრი თუ იძულებითი განდეგილობა... სიზმრებში გაგრძელებით?!

* * *

ლექსი თუა, ლექსი უნდა იყოს, თუ არადა ერქვას ამ ვერლიბრსაც პროზა.... დაშავდება რამე?! განა პროზა რომ ერქვას, და არა პოეზია, კარგ და დასაფასებელ ლიტერატურულ ქმნილებას დააკლდება ღირსება?!
ასეთი რამ გამახსენდა:

კაცს მაჭანკალმა უთხრა: "რა ვუყოთ, შეუხედავი კია ის გოგო, მაგრამ, სამაგიეროდ, ბუნება აქვსო კარგი...."

კაცმა უპასუხა: "ბუნება მე ბორჯომში ვიციო.... კარგი!"
კიდევ გამახსენდა:

კაცს რომ რამდენიმე (ვთქვათ, 4-5) ქალიშვილი ჰყავს და მორიგი მცდელობაც ასულის გამოძრომით  რომ დაგვირგვინდება და ის კაცი თავს იმით ინუგეშებს, რომ "უკანასკნელ ცდას" ბიჭურად დაუწყებს გაზრდას და, შესაძლოა, სახელიც კი რამე ისეთი შეურჩიოს, ქალსაც რომ ჰქვია და კაცსაც, მაგრამ რად გინდა რა?!... გაიზრდება ეს "ვაჟი" და, გინდა-არგინდა, მაინც ქალი იქნება... დაკრავს (თუნდაც დაჰკრავს!) ფეხს და გათხოვდება... ღმერთმა ბედნიერი ამყოფოს თავის ქმარ-შვილში!

ამ აზრის განსამტკიცებლად, რა თქმა უნდა, ნამდვილი ლექსი გამახსენდა და არა ვერლიბრი... მგონი, ბატონი დავითიც იზიარებს ჩემ აზრს:

მართალს ვიტყვი, შევიქნები ტყუილისა მოამბე რად?

ვერას უქებ საძაგელთა, უფერულთა პირ-საფერად.

მე, თუ გინდა, თავიც მომჭრან, ტანი გახდეს გასაბერად,

ვინც არა ჰგავს კახაბერსა, მე ვერ ვიტყვი კახაბერად.