ამბავი-ხაბარი-ნიუსი

...„შენ უნდა გეცვას კაბა-ხაბარდა“ ანუ გონზე მოდი, ხიდზე გადი...

ამ ჩვენს ძველ თბილისში თითქმის ყველამ იცოდა ერთმანეთის ენა... ამას მეც შევესწარი, რადგან ჩვენს უბანშიც დიდი ეროვნული სიჭრელე იყო და მეზობლები იმ ენაზე ვსაუბრობდით, რომელიც ორივე მხარისათვის მისაღები და გასაგები იყო: ქართული, სომხური, რუსული, აზერბაიჯანული, ოსურიც კი ვიცოდი ნაწილობრივ, რადგან  ჩვენი ოჯახის ოს მეზობლებთან ერთი სიფრიფანა კედელი გვყოფდა და დედაჩემი როცა ბაზარში თუ აბანოში მიდიოდა, მე მათთან მტოვებდა და ოსურ გარემოში ვატარებდი ხოლმე გარკვეულ დროს (გააჩნია, რამდენი ნაცნობი შეხვდებოდა დედაჩემს და რამდენ ამბავ-ხაბარ-ნიუსს განიხილავდნენ ისინი სადმე სირაჯხანაზე)...
ერთი სიტყვით, ვიცოდით ენები და ეს ამ სიტყვამ გამახსენა - „ხაბარ“.

გამოთქმა „ამბავი-ხაბარი“ ყველას გაუგონია, სომხური „ინჩ ხაბარა?“ (რა ამბავია? რა ხდება?) და აზერბაიჯანული „ხაბარლარ“ (ამბები) ასევე ბევრმა იცის თბილისშიც და მის გარეთაც; მაგალითად, ქუთათურ ჟურნალისტებს 1909 წელს ადგილობრივ გაზეთში ასეთი წერილიც კი გამოუქვეყნებიათ: „ქუთაისის ამბავ- ხაბარი („ჩვენი აზრი“, 1909 წ., № 28).
რაში დასჭირდათ ჩვენს წინაპრებს ამ სიტყვის შემოტანა და დამკვიდრება, ძნელი სათქმელია, თუმცა პასუხი დღევანდელი ქართველების მეტყველებაში დევს და საკითხში გასარკვევად რიტორიკულ კითხვას ვსვამ: რაში სჭირდებათ დღეს ქართველებს ინგლისური „ნიუსის“ თქმა?!
* * *
ითვლება, რომ „ხაბარ“ სომხური სიტყვაა, მაგრამ ეს არ არის მართალი; „ხაბარ“ არაბულია (خبر) და იქიდან შევიდა სპარსულშიც, თურქულშიც, სომხურშიც და ქართულშიც...
ამ სიტყვიდანაა ნაწარმოები არაბულ-სპარსული კომპიზიტი - „ხაბარ+დარ“ ( خبردار ), რაც ყურადღებისკენ მოწოდებას ნიშნავს (ამბავი იქონიე! გონზე მოდი! სმენა იყოს და გაგონება!... atention... внимание...); ასევე ნიშნავს რაიმე ამბის მცოდნეს, ინფორმაციის მქონეს, რასაც ეს „-დარ“ („დაშთან“ ზმნის აწმყოს ფუძე) ბოლოსართი გამოხატავს და სხვა გაქართულებულ სიტყვებშიც გვაქვს: მიზან+დარი (მიზნის მქონე), ალამ+დარი (ალამის მქონე, მედროშე) და ა.შ.
* * *
სიტყვა „ხაბარდა“ ასევე ერქვა ქალის სამოსელსაც („კაბა, რომელსაც განივრად იჭერდა შიგ დატანებული ფოლადის სარტყლები“... სიმღერასაც გაგახსენებთ: „შენ უნდა გეცვას კაბა-ხაბარდა და დადიოდე რუსთაველზედა“...)
„ხაბარდას“, როგორც კაბას, არანაირი კავშირი არ უნდა ჰქონდეს ზემოთ ხსენებულ სპარსულ კომპოზიტთან („ხაბარდა“ - ყურადღება!) და სამოსელის მნიშვნელობითაც არ დასტურდება აქვე ჩემს მაგიდაზე განთავსებულ არაბულ, სპარსულ. თურქულ და სომხურ ლექსიკონებში... არადა, აღმოსავლური „ჟღერადობა“ აქვს... ვვარაუდობ, რომ ეს სიტყვა არის ქსოვილის აღმნიშვნელი ფრანგული სიტყვის gabardine (გაბარდინ) გაქართულებული ვარიანტი; ასეთები გაგვიქართულებია?! სიტყვა „ზუსტი“ ხომ გგონიათ ქართული? არადა, მე-20 საუკუნის 30-იან წლებამდე არავინ იტყოდა ასე: „სპექტაკლი დაიწყება ზუსტად რვა საათზე“, აფიშებზე ეწერა - „სწორედ რვა საათზე“-ო... ჰოდა, როგორც ჩემი მასწავლებელი ჯემშიდ გიუნაშვილი ამბობდა  ხშირად ლექციაზე, ეს „ზუსტი“ სხვა არაფერია, თუ არა ფრანგული juste და თუნდაც ინგლისური just... ჰოდა, gabardine-ს ვითომ რატომ ვერ აქცევდნენ „ხაბარდ“-ად , ჭკუა დაუშლიდათ თუ ქართული ენის ნორმების დამდგენი კომისია?! ან ახლა რომ ამბობენ ჩვენი კომენტატორები - შერმადინმა პუსტოვოის დაუბლოქშოთა-ო. ვინმე გამოთქვამს აღშფოთებას? (ნეტავ, მართლა ისე „დაებლოქშოთებინა“, რომ არ წაგვეგო უკრაინასთან!...)

P.S. მაპატიეთ, ბევრი ვილაპარაკე... რაღაც ამბის (ხაბარის და ნიუსის) მოლოდინში ვარ და დრო მოვკალი.
ამბავის (არც ესაა ქართული), ხაბარის და ნიუსის ნაცვლად რას ამბობდნენ ქართველები? მე მგონი - „ცნობას“

ბარაქა, გოგი! (...წადი, შენი....)

რუსული ბარბარიზმების შესაბამისი ქართული სიტყვების ძებნისას ზოგჯერ კურიოზის წინაშე ვდგებით ხოლმე... ასე მაგალითად, ორიოდე საიტზე წერია, რომ „ნოვოსელია“ (новоселье) რუსულია და მის სანაცვლოდ „მუმბარაქი“ უნდა ვთქვათ, რადგან ეს უკანასკნელი ძირძველი ქართული სიტყვააო... ვეძებე ეს „მუმბარაქი“ და ვერც სულხან-საბასთან და ვერც არნოლდ ჩიქობავასთან ვერ ვიპოვე... საინტერესოა, საიდან აიღეს? არადა, აშკარად სადღაც არის დაფიქსირებული (ვიპოვი, გამოჩნდება), საიტის შემქმნელები თავად ვერ მოიგონებდნენ, თუმცა მთავარი მაინც ის არის, რომ ეს ჭეშმარიტად ძირძველი არაბული სიტყვა გახლავთ და ჟღერს ასე: მობარრაქ... (მეორე „მ“, ალბათ, კეთილხმოვანების მიზნით ჩაამატეს ჩვენმა წინაპრებმა და ისე შემოიტანეს ქართულში).

„მობარრაქ“ ( مبارک ) არაბულ-რუსულ ლექსიკონში ასეა განმარტებული: благословенный, благополучный, удачный, счастливый... და ამ სიტყვით ულოცავენ ერთმანეთს რაიმე ბედნიერებას და უსურვებენ სიკეთეს (ირანელებიც... მაგალითად „ნოურუზ მობარრაქ“ - გილოცავთ ახალ წელს!) 

ეს „მობარრაქ“ ჩვენთვის უფრო კარგად ნაცნობი სიტყვის - „ბარაქა“ - მონათესავე სიტყვაა და „ბ-რ-ქ“ ფუძეზეა დაშენებული...

ერთი სიტყვით, „ნოვოსელიას“ უარყოფა და „მუმბარაქის“ აღდგენა ენაში იგივეა, რომ ვაის გაეყარო და ვუის შეეყარო...

ჰოდა, სანამ ვინმე „პრადვინუტს“ ინგლისური „ჰაუსვორმინგი“ (housewarming) შემოუტანია, თავს ძალა დავატანოთ და ვთქვათ „ახალმოსახლეობა“... ძნელია?!