პირველი ქართველი "შაჰნამე-ხან-"ი

ახლა, რადგან "შაჰნამეს" დავუბრუნდი ისევ და ზურაბისა და როსტომის დაპირისპირების ეპიზოდს ვთარგმნი (სულ 1100-მდე ბეითია... ანუ დაახლოებით 550 რუსთველური სტროფი), ვეძებ და ვსწავლობ ჩემს ბიბლიოთეკაში და ინტერნეტში არსებულ  ყველაფერს, რაც ამ პოემასთან არის დაკავშირებული და მივადექი საკითხს, რასაც ე.წ. "შაჰნამე-ხან"-ი ჰქვია (ანუ ამ პოემის ზეპირი კითხვის ოსტატი) და გამახსენდა, რომ ამასწინათ უნივერსიტეტში ჩატარებულ საღამოზე, რომელოც ირანულ კულტურას მიეძღვნა, სწორედ ამ "სპეციალობის" ადამიანი გამოვიდა და ფირდოუსის პოემის ნაწყვეტი წაიკითხა (შეგიძლიათ იხილოთ ეს პატარა ვიდეოჩანაწერი 6:40-იდან - http://www.youtube.com/watch?v=9_5n-aP7xjw).

ჰოდა, შენ ხარ ჩემი ბატონი, უნებლიედ მეხსიერებაში ამოტივტივდა ერთი ფაქტი, რამაც დამარწმუნა, რომ საქართველოს პირველი (...და, ალბათ, ერთადერთი) "შაჰნამე-ხან"-ი სწორედ მე გახლავართ და ამის დამადასტურებელი მოგონებაც გამაჩნია, ახლავე გიამბობთ გრძლად... ამ ამბის შემოკლება არ შეიძლება, რადგან ძალიან მსიამოვნებს მისი ყველა დეტალის გახსენება.

მისი უდიდებულესობა "შატალო"

1973 წელს, იანვარში 77-ე სკოლის მეათე (დამამთავრებელ) კლასში რომ გახლდით მე და ჩემი თანაკლასელები, იმ ზამთარს საკმაოდ დიდი თოვლი მოვიდა... მივედით ერთ დღესაც სკოლაში, პირველი გაკვეთილი "გავაიმასქნეთ" და დასვენებაზე ფანჯარაში რომ გავიხედეთ, აღმოჩნდა, რომ ჩვენი სკოლის დირექტორის, პატივცემული გრიგოლ კობახიძის ნაცრისფერი "ჟიგული" სკოლის ეზოში არ იდგა... ესე იგი (1) გრიშა სკოლაში ვერ მოვიდა... (ალბათ, თოვლმა შეუშალა ხელი)... ესე იგი (2) კარგა ბარაქიანი თოვლი დევს ქალაქში (ბაშვობისას თოვლზე საყვარელი ხომ არაფერია), ესე იგი (3) შეგვიძლია "შატალოზე" წავიდეთ....

მაგრამ!

პალტოები და ფეხსაცმელი გასახდელშია, თოვლში "ჩუსტებით" ვერ გავალთ (მოგახსენებთ, რომ მაშინ ჩვენს სკოლაში ასეთი წესი იყო - სახლიდან პარკით მოგვქონდა "ჩუსტები" - რბილი! - გასახდელში ვიცვლიდით და ექვსი გაკვეთილის შუა ხუთი დასვენება იმ "ჩუსტებით" დავსრიალებდით დერეფნებში).

ესე იგი (3)  შეგვიძლია "შატალოზე" წავიდეთ, მაგრამ საამისოდ უნდა მოვიპოვოთ გასახდელის გასაღები... ეს პრობლემაც ჩვენდა სასარგებლოდ გადაწყდა, რადგან სკოლის შვეიცარი და გასაღებთუხუცესი ქალბატონი ცანავა (სახელი აღარ მახსოვს) ჩვენი თანაკლასელი ვიქტორ კაჭარავას დეიდა თუ მამიდა იყო და მთელმა კლასმა დავავალეთ მას, რომ ცანავას ჯიბიდან გასაღება ამოეძვრინა.... რადაც არ უნდა დასჯდომოდა ეს. ხომ მოგეხსენებათ, რომ 20 თანაკლასელის მიერ დაკისრებული მოვალეობის აღსრულება უკეთილშობილესი საქმეა და ვიქტორმაც ბრწყინვალედ შეასრულა დავალება.... მეორე გაკვეთილის ზარი რომ დაირეკა, ჩვენ მორიგი გაკვეთილის ნაცვლად უსწრაფესი მანევრებით სარდაფში მდებარე გასახდელში აღმოვჩნდით და ჩვენი კუთვნილი ზამთრის სამოსი, ახლა რომ იტყვიან, დავითრიეთ...

ჩამორჩენილი "ბარაშკა"

"ავლაბრის" (მაშინდელი "26 კომისრის") მეტრომდე ასიოდე მეტრი ჩარბენილი არ გვქონდა, რომ ერთ-ერთმა ჩვენგანმა უკან მოიხედა და დაინახა, რომ ჩვენი თანაკლასელი გოგო დაღმართზე უპალტოოდ მოგვდევდა... ეს გახლდათ პატივცემული დოდო (ოლღა) როჭიკაშვილი. ესე იგი, სანამ ჩვენ ხუთწუთიან დასვენებაზე "შატალოს" იდეაც" დავსახეთ, გასახდელის გატეხვის გეგმაც შევიმუშავეთ და გამოვიპარეთ კიდეც, ეს ჩვენი ძვირფასი დოდო (ოლღა) თურმე ფრიად საჭირო ადგილას იყო შესაბამისი (ადეკვატური და პრიორიტეტული) პროცესის ჩასატარებლად და როცა შევიდა კლასში და იქ არავინ დახვდა, იფიქრა უჩემოდ გაიპარნენო და ცანავა რომ გასახდელის "გატეხვის" ვიშ-ვიშში იყო, დოდომ მოახერხა და მთავარი შესასვლელიდან გამოძვრა, რადგან ჩვენ ის ღია დავტოვეთ და ცანავასაც დაავიწყდა დაკეტვა... ერთი სიტყვით, დოდო დაგვეწია... უპალტოოდ... გავიხადე პალტო და ჩავაცვი... ერთი ასეთი თბილისური სიმღერა არსებობს:

მე გავიხდი, შენ ჩაგაცმევ,

ბარაშკაჯან, არ შაგცივდეს...

ისე კი, დღემდე კაი ჩახუჭუჭებული თმები აქვს და "ბარაშკობა" ნამდვილად შეეფერება, მით უმეტეს მაშინ... იმ 1973 წელს ეს ლექსი ვიცოდი, თუ არა, არ მახსოვს, მაგრამ რა მნიშვნელობა აქვს - ახლა ხომ ვიცი! 

წინ, მთაწმინდისაკენ!

დავეშვით დაღმართზე, მერე ხიდზე, მერე ქუჩაზე (ყველა ბარათაშვილის სახელობისაა), ავჭერით ვაჩნაძის ქუჩით რუსთაველის პროსპექტისკენ, მერე ჩიტაძის ქუჩა და... ფუნიკულიორის ტრამვაი, მგონი, არ მუშაობდა, ავუყევით ჭონქაძის ქუჩას და მთაწმინდის პანთეონის აღმართს მივადექით... ტაშიიიიიიიიიიიი! თოვლია, თოვლია იმდენი, რომ ბაკურიანს შეშურდება... მაგრამ ვერ ავდივართ ზემოთ, ზაფხულშია ხოლმე ძნელი იმ "სერპანტინზე" ასვლა და, აბა, მოყინულ ფერდობზე რა იქნებოდა... თანაც ამდენი გოგოების თანხლებით... გავიძრეთ კაშნეები, გადავაბით და როგორც იქნა ერთმანეთი ავათრიეთ, იქიდან უკვე კიბეს ავუყევით და "დავიპყარით" თბილისის ულამაზესი და განუმეორებელი მწვერვალი... იქ, რა თქმა უნდა, ვიგუნდავეთ, ვისრიალეთ, ვიხტუნავეთ და ზამთრის ყველა ამ პროცედურის შესრულების შემდეგ აღმოჩნდა, რომ მთელი ჩვენი ბიუჯეტი იმ წუთისთვის შეადგენდა 25 მანეთს, რაც სავსებით საკმარისი იყო იმისთვის, რომ იქვე, ერთ სასადილოში, ჩვენი მოშიებული კუჭები მწვადით და ლიმონათით ამოგვევსო....

დავეშვით ქვემოთ!

ჩანთები კი გვქონდა თან, ყველას თუ არა, ნაწილს მაინც, რაც შესაბამის სიტუაციაში "ციგის" როლსაც ასრულებდა და ასე ჩამოვედით ბილიკით ქვემოთ, მამადავითის მონასტრამდე, მერე ისევ "სერპანტინი", ჩიტაძის ქუჩა და... ბიჭო! კინოში ხომ არ შევსულიყავით?! მაშინ კინო "რუსთაველში" წყვილ საათებში გადიოდა ფილმები, ჰოდა, აღმოჩნდა, რომ უკვე ორი (14.00.) საათი სრულდებოდა და სალაროსთანაც არანაირი რიგი არ იდგა... საერთოდ იქ ყოველთვის რიგი იყო ხოლმე, მაგრამ ფილმსაც გააჩნდა... საბჭოური ფილმებზე და მით უმეტეს ისეთზე, სადაც ვიღაც თათრები ეომებიან ერთმანეთს, ხალხი არ დადიოდა... ჩვვენთვის კი სულერთი იყო, მთავარია, სადმე გაგვეგრძელებინა "შატალო" და მერე რა მოხდებოდა, არავის ანაღვლებდა... შევედით, დავსხედით, ჩაქრა სინათლე და დაიწერა ეკრანზე - "Сказание о Рустаме - Рустам и Сухраб" - Таджикфильм... ჩვენ კი, ნაგუნდავებ-ნასვამ-ნაჭამებს და დაღლილებს მეტი რა გვინდოდა, მივადეთ ერთმანეთს თავები და ჩაგვეძინა, კაი გრძელი ფილმი კი იყო და კარგადაც გამოვიძინეთ....

მორჩა კინო!

არა, მანამდე იმ კითხვას უნდა ვუპასუხო, რაც მეც დამებადა და ამ ტექსტის მკითხველსაც, ანუ - კინოში შესასვლელი ფული სად ვიშოვეთ?...
არ მახსოვს! ალბათ, 25 მანეთი სულ არ დავხარჯეთ სამწვადეში, ან კიდევ გვქონდა სხვა ფული... არ ვიცი, ვერ გავიხსენე. ის კი ნამდვილად ვიცი, რომ ფილმი ვნახეთ და ჩემი თუ არ გჯერათ, აგერ არიან ჩემი თანაკლასელები:
(https://www.facebook.com/groups/358546967512545/) - ჩავამწკრივებ "ფეისბუქში" და დადებენ მტკიცებულებებს, რომ ნამდვილად ვიყავით "რუსთაველის" კინოში 1973 წლის იანვარში...
ეჰ, ზოგი კი აღარ არის ცოცხალი, 40 წელი გავიდა მას შემდეგ... ამასწინათ გავიგე, ისრაელში ჩვენი კლასელი ოთარა ელიგულაშვილი გარდაცვლილა... ნათელში იყოს მისი სული! აღარც მინდა გავიხსენო, უკვე მერამდენე თანაკლასელი დავკარგეთ...

ერთი სიტყვით, "ვნახეთ" Таджикфильм და სინათლეც აინთო, გამოვფხიზლდით და დავიძარით გასასვლელისკენ... არა, მე ცოტ-ცოტას კი ვუყურე, ასე ვთქვათ, "ცალი თვალით" და ზოგი რამ დამამახსოვრდა... რომ არ მეყურებინა, აბა, როგორ გავხდებოდი ნახევარი საათის შემდეგ პირველი ქართველი "შაჰნამე-ხან"-ი?!
ხომ გახსოვთ, რა კარგი იყო კინოდარბაზიდან სუფთა ჰაერზე გამოსვლა და ღრმად ჩასუნთქვა სუფთა ჰაერის... ჩვენც გამოვედით ფურცელაძის ქუჩაზე, ღრმადაც ჩავისუნთქეთ და.... ამოსუნთქვისა რა მოგახსენოთ! - ქუჩის მოპირდაპირე მხარეს ჩვენი სკოლის ფიზკულტურის მასწავლებელი სერგო აკოფოვი იდგა და ჩვენ გველოდებოდა!

შტირლიცი თუ ჰენრი ჰიგინსი?!

კი, იმდროის კომუნისტები თავისი განათლების სისტემით ათას აბლაბუდებს ხლართავდნენ, რომ ჩვენ სკოლა არ გაგვეცდინა და კარგად გვესწავლა, მაგრამ ასეთი აგენტურა თუ ჰყავდათ, ნამდვილად ვერ წარმოვიდგენდით.
«Семнадцать мгновений весны» (ანუ შტირლიციადა) 1973 წლის შემოდგომაზე გავიდა ეკრანებზე, როცა უკვე დამთავრებული გვქონდა სკოლა, თორემ პატივცემულ სერგოს ნამდვილად შტირლიცის "კლიჩკას" მივაკერებდით... ან საიდან გაიგო, ან როგორ გვიპოვა ავლაბრიდან "რუსთაველის" კინოში?! - დღესაც არ ვიცი! იმას ვვარაუდობ, რომ კინოდარბაზების ადმინისტრაცია განათლების სისტემასთან იყო "შეკრული" და მოსწავლეთა მასობრივი გამოჩენის შეთხვევაში (თანაც სასკოლო ფორმებში), უმალ აცნობებდენ იქ, სადაც ჯერ არს, მერე იქიდან სკოლაში შეატყობინებდნენ და შედეგად გრიშა სერგოს პირდაპირ "რუსთაველის" კინოსთან გამოგზავნიდა...
მაგრამ!
იმ ადმინისტრატორმა საიდან გაიგო, რომ ჩვენ მაინცადამაინც 77-ე სკოლელები ანუ ავლაბრელები ვიყავით?! რომელი ჰენრი ჰიგინსი ის მყავდა, რომ ჩვენი მეტყველების მიხედვით განესაზღვრა, თუ რომელი უბნელები ვართ (მით უმეტეს, რომ იმ უბანში კიდევ 3-4 ქართული სკოლა არსებობდა)?!
არა, კაცმა რომ თქვას, ჩვენი მაშინდელი და ახლანდელი მეტყველებაც პირწავარდნილი "ავლაბრული" გახლავთ (მით უმეტეს მაშინ, როცა ერთმანეთთან ვლაპარაკობთ), მაგრამ ზუსტად სკოლა როგორ დაადგინეს?
არ ვიცი! ეს დარჩა გამოცანად.

წავედით სკოლაში!

უკვე მოსაღამოვებული იქნებოდა, სკოლაში რომ შეგიყვანეს და პირდაპირ დირექტორის, ანუ გრიშას, კაბინეტისკენ გაგვიძღვნენ.
პატარა ჩანართი გრიგოლ კობახიძის შესახებ:
იგი გახლდათ პირველი და, მგონი, ერთადერთი ქართველი მასწავლებელი, რომელსაც მიენიჭა "საბჭოთა კავშირის სახალხო მასწავლებლის" წოდება და იყო ერთ-ერთი იმ პირველ ოთხეულში, ვინც ამ ტიტულისთვის მთელი კავშირის მასშტაბით შეარჩიეს... ეს წოდება რასაც ნიშნავდა მაშინ, იმ თაობის ადამიანებმა იციან, ახლანდელები კი, განსაკუთრებით კი ისინი, ვისაც ჰგონია, რომ საბჭოთა კავშირში "დინოზავრები ცხოვრობდნენ", ვერ გაიგებენ და, ალბათ, არც არის საჭირო, რომ გაიგონ...
მაგარი კაცი იყო გრიშა, მკაცრიც და გამგებიც, მაგრამ თავისი უცნაურობები ყველას აქვს და არც იგი იყო გამონაკლისი...

ჰოდა, შენ ხარ ჩემი ბატონი, ჩავმწკრივდით პატივცემული დირექტორის წინ და დაიწყო გამოძიება - რა? სად? როდის?
ყველაფერი რომ გამოიკვლია (სამართლიანობის აღდგენის მიზნით!), ბოლოს იმაზე გაამახვილა ყურადღება, რომ ყველას პალტო ეცვა და მარტო მე რატომ ვიდექი უპალტოოდ, როგორც შიშველი გადარეული...
- შენ, შენ ცუღლუტო... პალტოს რატომ არ იცმევ?! გინდა, რომ გაცივდე და სკოლა გააცდინო, ხომ?! იცოდე, არ დაგიჯერებ, ექიმის ცნობას თუ არ მომიტან (და ა.შ) - ანუ, ამ "შატალოში" მონაწილეობა არ მაკმარა და  ახალ საქმეს "მიკერავდა" უპალტოოდ შეგნებულად სიარულის თაობაზე...
ვიდექი და ვუსმენდი ჩუმად ბრალდებებს, აბა, იმას ხომ არ ვიტყოდი, რომ "ბარაშკას" ჩავაცვი და ახლა იმას "შეკერავდნენ" კომუნისტური სულისკვეთებით განმსჭვალული პედაგოგები, რომ მე სწავლის ნაცვლად, გოგოებზე ვფიქრობ და ასე შემდეგ და ასე შემდეგ...
მას შემდეგ, რაც გამოვიყენე "დუმილის უფლება", პატივცემულმა გრიგოლმა განაგრძო ისევ საბრალდებო დასკვნის კითხვა და ბოლოს ისევ მე მომიბრუნდა:
- აბა, ახლა გამოდი და მოგვიყევი, თუ რა ნახეთ ისეთი იმ ფილმში, რის გამოც სკოლის გაკვეთილები გააცდინეთ?
აუჰ!
რომ მეთქვა - მეძინა, მეტყოდა - სახლში უნდა იძინოო, რომ მეთქვა - არ მახსოვს, მეტყოდა - სამი საათი ფილმს უყურე და, შე უტვინო, როგორ ვერაფერი დაიმახსოვრეო... ჰოდა, მეც მძინარობას და უტვინობას ვარჩიე, რამე მომეყოლა და დავიწყე....

აი, ამას გეუბნებოდით!

ასე და ამრიგად მე გავხდი პირველი "შაჰნამე-ხან"-ი ("შაჰნამეს" ამბების მთხრობელი) საქართველოში, რაშიც უდაოდ დამეხმარა ის, რომ სახლში გვქონდა 1963 წელს გამოცემული წიგნი "გამოჩენილ ადამიანთა ცხოვრების"  სერიით - "ფირდოუსი" (ავტორი - ალექსანდრე გვახარია), რაც ნამდვილად წაკითხული მქონდა, რადგან ჩემი ძმის (განათლებით - ფილოლოგის) მოტანილ წიგნებს ერთსაც არ ვტოვებდი წაუკითხავს... რომელი "ფეისბუქი" და ინტერნეტი შემიშლიდა ხელს, რომ არ წამეკითხა?!
მოვუყევი პატივცემულ გრიგოლ კობახიძეს "ზურაბისა და როსტომის" ამბავი, მაგრამ დარწმუნებული ვარ, რომ ვერც დირექტორზე და ვერც იქ დამსწრე საზოგადოებაზე ვერანაირი შთაბეჭილება ვერ მოვახდინე, რადგან ჩვენი სკოლა ტიპიური ფიზიკა-მათემატიკური განხრისა იყო და ჰუმანიტარულ "იწიბიწიებს" არავინ სწყალობდა, მით უმეტეს ასეთ აღმოსავლურ ზღაპრებს, რომელთა არსებობა საბჭოთა სკოლებში პირწმინდად იგნორირებული იყო.

კინაღამ გამაძევეს სკოლიდან!

ჩემი  მცდელობის მიუხედავად, ბატონმა დირექტორმა მიიღო გადაწყვეტილება, რომ მე სხვა სკოლაში გადავეყვანე, რადგან ჩემი მსგავსი მოხულიგანო ელემენტები ("შატალოზე" დადის, პალტოს არ იცვამს, ზღაპრებს ყვება!) 77-ე სკოლას არ სჭირდებოდა! მაშინვე მომცა საბუთები, გადარეკა "სხვა სკოლაში" და მითხრა, რომ იქ უნდა დამემთავრებინა ათწლედი... ის "სხვა სკოლა" კი ბატონ გრიშას და 26 კომისრის რაიონის განათლების განყოფილებას "შტრაფნოი ბატალიონივით" ჰქონდათ... ყველა უდისციპლინოს იქ აგზავნიდნენ და მერე, იმ ერთი ანეკდოტისა არ იყოს - ღმერთმა ყველ ცოდვილს ერთ გემზე რომ მოუყარა თავი და ჩაძირა, ყველას სამიანებით გაძეძგილ ატესტატებს აძლევდნენ და ამით უსპობდნენ  უმაღლეს სასწავლებელში ჩაბარების საშუალებას...
იმხანად ასეთი წესი არსებობდა - უმაღლესში მისაღებ გამოცდებზე დაგროვილ ქულებს ატესტატის საშუალო ნიშანი ემატებოდა და ასე არჩევდნენ სტუდენტობის ღირს აბიტურიენტებს... მართალი გითხრათ, ეს ყველაფერი მე არ მაღელვებდა, რადგან არანაირ "ფიზიკა-მათემატიკებზე" ჩაბარებას მე არ ვაპირებდი და ატესტატის ნიშნებზეც არ ვზრუნავდი (ჩემი ჭკუა მაშინ თეატრისკენ იყო გადახრილი), მაგრამ, როგორც აღმოჩნდა, ძალიანაც ვცდებოდი...
გამოვართვი დირექტორს საბუთები იმ პერსპექტივით, რომ გადავიდოდი ჩემთვის ახალ სკოლაში... იქ "პარადებზე"გაცნობილი ერთი-ორი  "კრასოტულეჩკა" მეგულებოდა და, მგონი, მიხაროდა კიდეც, რომ იქ გადამაგზავნეს, მაგრამ ვინ მაცალა ახალ გოგოებთან გაგულავება?! გვიან საღამოს ჩვენი სკოლის სიმღერის მასწავლებელი, ჩიტო (ვენერა) შოშიაშვილი დაგვადგა თავზე, დედაჩემს ყველაფერი უამბო და ჩემი საბუთები ისევ სკოლაში წაიღო. ჩიტო მამაჩემის (რომელიც მაშინ უკვე გარდაცვლილი იყო) ბავშვობის მეგობარი გახლდათ და, ბუნებრივია, ჩემს თავს არავის დააჩაგვრინებდა...
დავრჩი ჩემს სკოლაში და ჩემს კლასში, ჩემს თანაკლასელებთან, რომლებთანაც ერთად 10 წელი ნახეხ-ნასრიალები მქონდა ჩვენი სკოლის დერეფნები.

ფრიადი!

...დედაჩემს ჩემი მეცხრეკლასის დღიური ჰქონია შემონახული და ამასწინათ აღმოვაჩინე, იქ ბევრი "საინტერესო" ნიშანია დაფიქსირებული და მათ შორის, 23 მაისს, გეოგრაფიაში მიღებული ხუთიანი (ფრიადი!), რომელიც ვანო კაკაბაძემ დამიწერა და მითხრა - ატესტატში გამოგადგებაო! (იხილეთ მტკიცებულება - გეოგრაფიის "ფრიადი" 1972 წლის 23 მაისს)

მართალი აღმოჩნდა ბატონი ვანო (ჩვენი სკოლის ერთ-ერთი განუმეორებელი "ლეგენდა", მასზე ცალკე, მხოლოდ მისი მოსაგონარი წერილის დაწერა მევალება) - რომ არა ეს "ხუთიანი," ჩემს ატესტატში, ალბათ, არ გამოვიდოდა საშუალო ნიშანი 4,5, რამაც თავის მხრივ უფლება და საშუალება მომცა, რომ აღმოსავლეთმცოდნეობის ფაკულტეტზე გამოყოფილი 10 ადგილიდან ერთი მე დამეკავებინა  (იქ მოხვედრის ამბები კი შეგიძლიათ წაიკითხოთ ამავე ბლოგის თებერვლის გამოშვებაში სათაურით - "საშობაო აღსარება").
* * *
აბა, ახლა მითხარით - ყოველივე ამის შემდეგ არ ვიყავი ვალდებული, რომ ქართულად მეთარგმნა "ზურაბის თავგადასავალი"? ჩემი ვერსია (http://natargmni.blogspot.com/p/blog-page_16.html), როგორც პირველი (...და, მგონი, ერთადერთი) ქართველი "შაჰნამე-ხან"-სა, თორემ ეს ადრე უკვე ბევრჯერაა თარგმნილი...