ირანული სათხრობელა - 2

ამბავი იმისა, თუ როგორ ჩავისახლე ხაიამის სული 

და შედეგად დავიპყარი ყაჯართა დინასტიის ტახტი

ირანში მთარგმნელთა საერთაშორისო სემინარზე ძალიან დატვირთლი პროგრამა გვქონდა, თეორიული და პრაქტიკული მეცადინეობების შემდეგ სხვადასხვა შეხვედრებსა და ღონისძებებზე დაგვატარებდნენ.

   

იმ დღეს ჯერ მშვიდობის მუზეუმში წაგვიყვანეს, სადაც გამოფენილია მე–20 საუკუნის ომის საშინელებათა ექსპონატები, იქვე დაგვხვდნენ ირან–ერაყის ომის დროის ქიმიური იარაღით დაზარალებული ადამიანები, რომლებსაც ჯანმრთელობის სერიოზული პრობლემები აქვთ დღემდე... მუზეუმი პრაქტიკულად ასახავს ომების ისტორია, მაგრამ ქვეცნობიერად ეს არის მოწოდება იმისკენ, რომ ომი არ უნდა არსებობდეს... დიახ, დამთრგუნველი შთაბეჭდილება დატოვა ამ მუზეუმმა, მაგრამ ეს ყველაფერი მიზანმიმართულად არის გათვლილი – იქიდან გამოსული კაცი ნამდვილად მშვიდობის მედროშედ იქცევა.... ჰოდა, ასეთი განწყობით ყაჯართა დინასტიის პირველ სასახლეში წაგვიყვანეს...

ჯერ ერთ პატარა ეზოში შეგვიყვანეს... სასახლის კარიბჭის მარჯვნივ და მარცხნივ, მაგიდებზე დიდი რაოდენობით წიგნები იყო დახვავებული... მე მომავასწარი და გადავათვალიერე ზერელედ და შუა ადგილზე ხაიამის რობაიები შევნიშნე... სულ 4–5 ცალი იდო; სულმა წამძლია და გადავშალე – მეცნიერული გამოკვლევით, წინასიტყვაობით, ლექსიკონით, 500–მდე რობაით... ერთი სიტყვით – Мечта переводчика! – და კინაღამ დავიძახე – "აქ რამ მოგიყვანა, შე დალოცვილო, შენა...", მაგრამ უმალ გამოვედი ეიფორიიდან და გამახსენდა, რომ ხაიამის სამშობლოში ვიყავი და პირიქით – მას უნდა ეკითხა ჩემთვის – აქ რამ მოგიყვანაო... ერთი სიტყვით, ეს კაცი (ომარ ხაიამი) მთელი ცხოვრებაა აჩრდილივით თან დამდევს და იმ სასახლეშიც დამხვდა... მივხვდი, რომ ეს წიგნები საჩუქრები იყო და ერთი ეგზემპლარი სხვა, უმნიშვნელო წიგნების ქვეშ გადავმალე, რომ წასვლისას არავის დაესწრო ჩემთვის რობაიების აღება...

შევედით ყაჯართა სასახლის სარკეებიან დარბაზში (ამ დარბაზს უნიკალური წიგნების ბიბლიოთეკა ახლდა გვერდით – იხილეთ ფოტო), მოგვართვეს ჩაი, ნაირ–ნაირი ტკბილეული, იატაკიდან გუმბათამდე სარკეებით მოჭიქული დარბაზი სტუმარ–მასპინძელთა კეთილ ღიმილს ირეკლავდა და ათინათებად ბრუნდებოდა ჩვენს სახეებზე... მე ორი მხცოვანი და დარბაისელი პიროვნება მომიახლოვდა, ისინი ხაიამოლოგიის ცნობილი ირანელი წარმომადგენლები აღმოჩნდნენ და მათ ძალზე გაიხარეს, როცა რობიაების ქართული თარგმანები ვაჩვენე, მერე რამდენიმე სიტყვით ვუამბე ქართველთა დიდი ინტერესის შესახებ ხაიამის და საერთოდ სპარსული პოეზიის მიმართ... იქვე ერთი ქალბატონი იდგა, რა თქმა უნდა, ისიც იღიმოდა და ვგრძნობდი, რომ რაღაცის კითხვა უნდოდა.... მეც არ ვიშორებდი ღიმილს სახიდან, რადგან ღიმილი ირანში ურთერთობის ერთ–ერთი აუცილებელი ატრიბუტია, ოღონდ არა ისეთი, როგორიც ამერიკაშია – უშინაარსო და "მენეჯმენტით" თუ სხვა რაღაც ჯანდაბით ნაკარნახები... მერე ტელევიზიები მწვდნენ, 4–5 მიკროფონი მაინც მომიშვირეს, მალაპარაკეს და მალაპარაკეს... მეც ვლაპარაკობდი და ვლაპარაკობდი და ვფიქრობდი გამაჩერებენ–მეთქი, მაგრამ გაგიგონია?! – ყველანი ღიმილით შემომცქეროდნენ და, როგორც ჩანს, ჩემს მიერ წარმოთქმული სპარსული სიტყვების ჟღერადობა (ქართული აქცენტით) ძალიან ართობდათ და ჩუმად ხითხითებდნენ კიდეც... აი, დაახლოებით ისე, ჩენ რომ ვხალისობთ ხოლმე ასეთი მეტყველების მოსმენისას – "ბაკაკი ცკალში კიკინებს"; ერთი სიტყვით, კარგი განწყობა შევუქმენი ირანელ ტელემაყურებელს და დავუბრუნდი პატივცემულ მეცნიერებს და იმ ქალბატონსაც, რომელმაც აღარ დაახანა და მკითხა – "თქვენ როგორ მიგაჩნიათ – ხაიამი ღვინოს, ლამაზმანს, მერიქიფეს, ქეიფს რომ ახსენებს, ამის მიღმა რა იგულისხმება, რა უზენაესი ცნებებია მეტაფორულად გადმოცემულია?"

...ვაჰ!!! – რა უნდა უპასუხო ასეთ კითხვაზე?!

იმას ხომ არ ვუამბობდი, უნივერსიტეტის მე–5 კორპუსის დერეფნებში რომ გამაჩერებდნენ ხოლმე და მთხოვდნენ – ერთი ის თქვიო, რა, სპარსულად – სულ ლოთობა და ღვინისსმა რომ არისო და მეც დიდხანს რომ არ ვახვეწნინებდი:

მე იმდენ ღვინოს დავლევ, რომ, ღვინის სურნელი მდიოდეს,

და როს მიწაში ჩამფლავენ, მიწიდან ამოდიოდეს;

თუ ჩემს საფლავზე გადივლის ლალისფერ ღვინის მსურველი

ჩემი სურნელი იყნოსოს, დათვრეს და ძლივს დადიოდეს.

(ორიგინალსაც დავწერ ბარემ, მეხალისება სპარსულად ბეჭდვა))))... 
ამ რობაისთან კიდევ ერთი ამბავია დაკავშირებული, ოღონდ 1978 წლისა, შუა აზიიდან....

چندان بخورم شراب کاین بوی شراب

آید ز تراب چون روم زیر تراب

گر بر سر خاک من رسد مخموری

از بوی شراب من شود مست و خراب

ჩვენთვის ხაიამის ღვინო ღვინოა, თრობა და ტკბობა – თრობა და ტკბობაა, იქ კი სხვაგვარად ესმით... სუფიზმის თუ სხვა რელიგიური მოძღვრების მიხედვით განიხილავენ ყველაფერს – ყველას თავის შეხედულება და თვალთახედვა აქვს... ამიტომაც დავფიქრდი და არც მეტი არც ნაკლები, ნახევრადმისტიურად ვუპასუხე ქალბატონს – "მე თვითონ ვარ–მეთქი მე–20 საუკუნეში დაბადებული ომარ ხაიამი (ქალბატონს ღიმილი შეაშრა სახეზე), მისი სული ჩასახლდა ჩემში და ვიცი, რომ რობაიების ყოველი სიტყვა ღმერთის ნაკარნახებია და მათში არანაირი ორაზროვნება არ დევს – ყველაფერი უნდა გავიგოთ ისე, როგორც წერია!" იმ ქალბატონმა აღარაფერი მითხრა –  მე მგონი, ჩამთვალა  უფრო გიჟად (პოეტებს და მათს მთარგმნელებს რას გაუგებ?!), ვიდრე ხაიამის სულის საჭურჭლედ და ღიმილით გამშორდა...

* * *

...გაცნობითი და წარდგენითი ნაწილის შემდეგ ჩვენ მეორე სართულზე, უზარმაზარ დარბაზში მიგვიწვიეს და გვითხრეს, რომ ჩვენ–ჩვენი ქვეყნის დროშა მოგვეძებნა იქ დავმსხდარიყავით, მაგრამ, სამწუხაროდ მაგიდასთან საქართველოს დროშა არ აღმოჩნდა, რის გამოც უხერხულ მდგომარეობაში ჩავარდნილმა მასპინძლებმა ბოდიში მომიხადეს და სტუმართა შორის ყველაზე საპატიო ადგილი მომიჩინეს. ეს იყო სამეჯლისო დარბაზი... რაო? გგონიათ, საცეკვაოდ მიგვიწვიეს? არა, ბატონო, ეს ქართულ ენაშია "მეჯლისი" ცეკვასთან  ასოცირებული თორემ აღმოსავლურ ენებში, ყოველგვარ სხდომებთან ერთად, პარლამენტსაც კი აღნიშნავს (მაგალითად, "მილი მეჯლის" – ეროვნული ყრილობა აზერბაიჯანში). პრეზიდიუმში ისხდნენ სახელმწიფოს მმართველი ორგანოს წარმომადგენლებიც და ცნობილი ირანელი მეცნიერებიც – ფილოლოგები და ისტორიკოსები, რომლებმაც საინტერესოდ ისაუბრეს სპარსული ენის მნიშვნელობაზე მეზობელი ქვეყნების წარსულ თუ თანამედროვე ცხოვრებაში.... მერე ჩვენც გადმოგვცეს სიტყვა...

ძალიან საინტერესო ღონისძიება იყო და ის კითხვა ამეკვიატა – ჩვენთან თუ იწვევენ ქართული ლიტერატურის უცხოელ მთარგმნელებს და თუ უმასპინძლდებიან ასე თუნდაც მადლობის ნიშნად, რომ ამ ხალხს საქართველოს კულტურა გააქვთ მთელ მსოფლიოში? – არ ვიცი! მე ამგვარი ღონისძიებების შესახებ არაფერი მსმენია...

ამ შეხვედრის მესამე ნაწილის გასამართად ისევ პირველ სართულზე ჩაგვიყვანეს და ყაჯართა დინასტიის მთავარ მისაღებ დარმაზში მიგვიწვიეს, სადაც მდიდრული ვახშამი გველოდა... ერთი კი უნდა ვთქვა –  დაახლოებით 16–17 წლის წინ ვიყავი უკანასკნელად ირანში და მაშინ იქ ბრინჯის ნასახიც არ გვჭამია, განვლილი პერიოდის განმავლობაში კი ძალიამ შეჰყვარებიათ ეს პროდუქტი ირანელებს... ხსენებულ ვახშამზე ფლავების და ბრინჯიანი სადილების ნაირსახეობა დაგვახვედრეს, იყო სხვადასხვა ბოსტნეულიც... მეც გადმოვიღე ჩემთვის სასურველი ფლავი თეფშზე, მიმოვიხედე და ცოტა მოშორებით, სიღრმეში ერთი განცალკეებული ტახტი შევნიშნე... ზოგადად ხალხმრავლობა არ მიყვარს და ვიფიქრე, იმ ტახტზე ჩემთვის მშვიდად დავჯდები და შევჭამ–მეთქი ჩემს ფლავს... გავიფიქრე და წავედი, ყურადღების ცენტრს მოვშორდი, დავჯექი და მშვიდად დავიწყე ჭამა... მაგრამ ხანგრძლივ ეს სოფელი გაახარებს ვისმე განა?!  - ცოტა ხანში შევნიშნე, რომ ჩემსკენ მრავალი თვალი იყურებოდა და უხერხულად იშმუშნებოდნენ... ვაჰ?! რას მერჩიან, კაცო?! – ჩემთვის ვზივარ, ფლავსა ვჭამ... ესენი კიდევ მიყურებენ და განწყობა ეცვლებათ თვალებში.... ვაჰ! 2–3 წუთის შემდეგ ერთი ჩვენი გოგონა (თურქი ზეინაბი) მომიგზავნეს და მან მითხრა – "აღა ალექსანდერ! აქ ჯდომა არ შეიძლება... აქ მუზეუმია... ყაჯარების ტახტია!..."

ვააააააააააააააააააააჰ! – აღა ალექსანდერი აღა–მაჰმად–ხანის ტახტზე დამჯდარა!....

ჩემი პატარა შვილიშვილი ასე იტყოდა – დადიდონიათ ასეთი ამბავი?! (გ–ს ვერ ამბობს: დადიდონია ანუ გაგიგონია).

ჰოდა, მე თქვენ გეკითხებით – ოდესმე დადიდონიათ, რომ ქართველი კაცი ირანის ტახტზე ასულიყოს... ფლავის საჭმელად?!

აბა! ასეთებიც ხდება! სად იყო ჩემი ცოლის თვალები – ერთი დავენახე, რა, მონარქის სტატუსით... მაგრამ.... უცებ დამცეცხლა! – გარეთ ეზოში, წიგნების გროვაში ხაიამის კრებული მქონდა გადამალული... რა ტახტი, რის გვირგვინი.... რა ფლავი და რის კომბოსტო?  – ყველაფერი მივატოვე და გავიქეცი ეზოში.... მადლობა ღმერთს! – სხვა ეგზემპლარები უკვე წაეღოთ, ჩემი კი მშვიდად მელოდა სხვა ტომეულების ქვეშ... ამოვაძვრინე.... გადავაშრიალე და მშვიდად ვაპირებდი ჩანთაში ჩადებას, რომ ჩემთან ბელორუსი ОЛЕЧКА მოვიდა ნაღვლიანი თვალებით –  Я тоже хочу сборник Хайяма, но не нашла-ო... ცოტაცა, ცოტაცა და ცრემლები გადმოსცვივდებოდა....  ისიც მითხრა – დიდი ხანია ერთი რობაის დედანს ვეძებ და ვერსად ვნახეო.... აი, ეს რობაი აინტერესებდა ОЛЕЧКА–ს:

    Чтоб мудро жить знать надобно немало.

    Два важных правила запомни для начала:

    Ты лучше голодай, чем что попало есть,

    И лучше будь один, чем вместе с кем попало.

აბა, მე, მე–20 საუკუნეში დაბადებული ხაიამი და მონარქის ტახტზე ათიოდე წუთით ფლავნაჭამი კაცი ამ პატარა გოგოს ცრემლებს გავუძლებდი?!... ავიღე წიგნი, წავაწერე – "От автора –მეთქი'" – და თვალებგაბრწყინებულ ОЛЕЧКА–ს გადავეცი....

აი, ასეთი ამბავი დამემართა იმ საღამოს.... მეორე დღეს კი იმამის საავადმყოფოში წამიყვანეს.

* * *

ოთხი დღის შემდეგ დავბრუნდი ჩვენს "ხაბ–გაჰ"–ში (ხაბ – ძილი, გაჰ – ადგილი).

ჩემს საწოლზე იდო პატარა ამანათი და ბარათი – Я улетела 9-го числа! Желаю вам здоровья! Пишите на мейл. Оля.... ამანათში ომარ ხაიამის რობაიები იდო... სხვა... მაღაზიაში ნაყიდი...

    მერე ხალხს უკვირს – გული რატომ სტკივაო კაცს?!...

   ...თუ არ გეტკინა, შეიძლება სიცოცხლის ფასიც ვერ გაიგო თურმე.