დინოზავრული მაჯამა

• ...მართვის ახალი მოწმობა ავიღე (შეცდომაა: ახალი მართვის მოწმობა... „პრავა“ ხომ შეცდომაა და შეცდომა); მეგონა, თითოორალი ასეთი „დინოზავრიღა“ იქნებოდა, ვისაც 1997 წელს აღებული (გამოცვლილი) მოწმობ ჰქონდა, მაგრამ საკმაოდ დიდი რიგი დამხვდა.... ვინც არ იცის, ვეტყვი, რომ იცვლება ავტომობილის მართვის ყველა მოწმობა, რაც 2006 წლამდეა გაცემული. ჰოდა, იჩქარეთ, ვადა 1 იანვრამდეა.
• ....გამოცვლის პროცესი ათიოდე წუთს გაგრძელდა, გოგონამ იქვე გადამიღო ფოტო და იქვე დაბეჭდა ახალი საბუთი, მხოლოდ მაშინ შეკრთა ოდნავ, როცა ვუთხარი, რომ პირველი მოწმობა 1973 წელს ავიღე, წამიერად გამოაპარა ჩემკენ მზერა - მართლა ტირანოზავრი ხომ არ არისო ეს სუბიექტი?! 
• ...ასეა თუ ისე, როგორც მაიაკოვსკი იტყოდა: Читайте,завидуйте, я водитель грузинского автопарка.... 2032 წლამდე მაქვს უფლება, ვმართო ავტომობილები და თუ მართლა მივაღწიე იქამდე, მაშინ კი ნამდვილად ჩამთვლიან შოფერ-ბრონტოზავრად ....
• ...და სანამ რუსთავიდან თბილისში მოვდიოდი, ეს მაჯამა შემომერითმა:

ახლევინა ამ ცხოვრებამ ბევრჯერ თავი დამართ ვის,
მიზეზები ვისაც მისცა ხშირად ბნედის დამართვის,
(ჩემზე ვამბობ) დღეს მაქვს გრძნობა ლამის დროშად ამართვის,
რადგან მომცეს კვლავ მოწმობა მე მძღოლობის და მართვის

ამბავი-ხაბარი-ნიუსი

...„შენ უნდა გეცვას კაბა-ხაბარდა“ ანუ გონზე მოდი, ხიდზე გადი...

ამ ჩვენს ძველ თბილისში თითქმის ყველამ იცოდა ერთმანეთის ენა... ამას მეც შევესწარი, რადგან ჩვენს უბანშიც დიდი ეროვნული სიჭრელე იყო და მეზობლები იმ ენაზე ვსაუბრობდით, რომელიც ორივე მხარისათვის მისაღები და გასაგები იყო: ქართული, სომხური, რუსული, აზერბაიჯანული, ოსურიც კი ვიცოდი ნაწილობრივ, რადგან  ჩვენი ოჯახის ოს მეზობლებთან ერთი სიფრიფანა კედელი გვყოფდა და დედაჩემი როცა ბაზარში თუ აბანოში მიდიოდა, მე მათთან მტოვებდა და ოსურ გარემოში ვატარებდი ხოლმე გარკვეულ დროს (გააჩნია, რამდენი ნაცნობი შეხვდებოდა დედაჩემს და რამდენ ამბავ-ხაბარ-ნიუსს განიხილავდნენ ისინი სადმე სირაჯხანაზე)...
ერთი სიტყვით, ვიცოდით ენები და ეს ამ სიტყვამ გამახსენა - „ხაბარ“.

გამოთქმა „ამბავი-ხაბარი“ ყველას გაუგონია, სომხური „ინჩ ხაბარა?“ (რა ამბავია? რა ხდება?) და აზერბაიჯანული „ხაბარლარ“ (ამბები) ასევე ბევრმა იცის თბილისშიც და მის გარეთაც; მაგალითად, ქუთათურ ჟურნალისტებს 1909 წელს ადგილობრივ გაზეთში ასეთი წერილიც კი გამოუქვეყნებიათ: „ქუთაისის ამბავ- ხაბარი („ჩვენი აზრი“, 1909 წ., № 28).
რაში დასჭირდათ ჩვენს წინაპრებს ამ სიტყვის შემოტანა და დამკვიდრება, ძნელი სათქმელია, თუმცა პასუხი დღევანდელი ქართველების მეტყველებაში დევს და საკითხში გასარკვევად რიტორიკულ კითხვას ვსვამ: რაში სჭირდებათ დღეს ქართველებს ინგლისური „ნიუსის“ თქმა?!
* * *
ითვლება, რომ „ხაბარ“ სომხური სიტყვაა, მაგრამ ეს არ არის მართალი; „ხაბარ“ არაბულია (خبر) და იქიდან შევიდა სპარსულშიც, თურქულშიც, სომხურშიც და ქართულშიც...
ამ სიტყვიდანაა ნაწარმოები არაბულ-სპარსული კომპიზიტი - „ხაბარ+დარ“ ( خبردار ), რაც ყურადღებისკენ მოწოდებას ნიშნავს (ამბავი იქონიე! გონზე მოდი! სმენა იყოს და გაგონება!... atention... внимание...); ასევე ნიშნავს რაიმე ამბის მცოდნეს, ინფორმაციის მქონეს, რასაც ეს „-დარ“ („დაშთან“ ზმნის აწმყოს ფუძე) ბოლოსართი გამოხატავს და სხვა გაქართულებულ სიტყვებშიც გვაქვს: მიზან+დარი (მიზნის მქონე), ალამ+დარი (ალამის მქონე, მედროშე) და ა.შ.
* * *
სიტყვა „ხაბარდა“ ასევე ერქვა ქალის სამოსელსაც („კაბა, რომელსაც განივრად იჭერდა შიგ დატანებული ფოლადის სარტყლები“... სიმღერასაც გაგახსენებთ: „შენ უნდა გეცვას კაბა-ხაბარდა და დადიოდე რუსთაველზედა“...)
„ხაბარდას“, როგორც კაბას, არანაირი კავშირი არ უნდა ჰქონდეს ზემოთ ხსენებულ სპარსულ კომპოზიტთან („ხაბარდა“ - ყურადღება!) და სამოსელის მნიშვნელობითაც არ დასტურდება აქვე ჩემს მაგიდაზე განთავსებულ არაბულ, სპარსულ. თურქულ და სომხურ ლექსიკონებში... არადა, აღმოსავლური „ჟღერადობა“ აქვს... ვვარაუდობ, რომ ეს სიტყვა არის ქსოვილის აღმნიშვნელი ფრანგული სიტყვის gabardine (გაბარდინ) გაქართულებული ვარიანტი; ასეთები გაგვიქართულებია?! სიტყვა „ზუსტი“ ხომ გგონიათ ქართული? არადა, მე-20 საუკუნის 30-იან წლებამდე არავინ იტყოდა ასე: „სპექტაკლი დაიწყება ზუსტად რვა საათზე“, აფიშებზე ეწერა - „სწორედ რვა საათზე“-ო... ჰოდა, როგორც ჩემი მასწავლებელი ჯემშიდ გიუნაშვილი ამბობდა  ხშირად ლექციაზე, ეს „ზუსტი“ სხვა არაფერია, თუ არა ფრანგული juste და თუნდაც ინგლისური just... ჰოდა, gabardine-ს ვითომ რატომ ვერ აქცევდნენ „ხაბარდ“-ად , ჭკუა დაუშლიდათ თუ ქართული ენის ნორმების დამდგენი კომისია?! ან ახლა რომ ამბობენ ჩვენი კომენტატორები - შერმადინმა პუსტოვოის დაუბლოქშოთა-ო. ვინმე გამოთქვამს აღშფოთებას? (ნეტავ, მართლა ისე „დაებლოქშოთებინა“, რომ არ წაგვეგო უკრაინასთან!...)

P.S. მაპატიეთ, ბევრი ვილაპარაკე... რაღაც ამბის (ხაბარის და ნიუსის) მოლოდინში ვარ და დრო მოვკალი.
ამბავის (არც ესაა ქართული), ხაბარის და ნიუსის ნაცვლად რას ამბობდნენ ქართველები? მე მგონი - „ცნობას“

ბარაქა, გოგი! (...წადი, შენი....)

რუსული ბარბარიზმების შესაბამისი ქართული სიტყვების ძებნისას ზოგჯერ კურიოზის წინაშე ვდგებით ხოლმე... ასე მაგალითად, ორიოდე საიტზე წერია, რომ „ნოვოსელია“ (новоселье) რუსულია და მის სანაცვლოდ „მუმბარაქი“ უნდა ვთქვათ, რადგან ეს უკანასკნელი ძირძველი ქართული სიტყვააო... ვეძებე ეს „მუმბარაქი“ და ვერც სულხან-საბასთან და ვერც არნოლდ ჩიქობავასთან ვერ ვიპოვე... საინტერესოა, საიდან აიღეს? არადა, აშკარად სადღაც არის დაფიქსირებული (ვიპოვი, გამოჩნდება), საიტის შემქმნელები თავად ვერ მოიგონებდნენ, თუმცა მთავარი მაინც ის არის, რომ ეს ჭეშმარიტად ძირძველი არაბული სიტყვა გახლავთ და ჟღერს ასე: მობარრაქ... (მეორე „მ“, ალბათ, კეთილხმოვანების მიზნით ჩაამატეს ჩვენმა წინაპრებმა და ისე შემოიტანეს ქართულში).

„მობარრაქ“ ( مبارک ) არაბულ-რუსულ ლექსიკონში ასეა განმარტებული: благословенный, благополучный, удачный, счастливый... და ამ სიტყვით ულოცავენ ერთმანეთს რაიმე ბედნიერებას და უსურვებენ სიკეთეს (ირანელებიც... მაგალითად „ნოურუზ მობარრაქ“ - გილოცავთ ახალ წელს!) 

ეს „მობარრაქ“ ჩვენთვის უფრო კარგად ნაცნობი სიტყვის - „ბარაქა“ - მონათესავე სიტყვაა და „ბ-რ-ქ“ ფუძეზეა დაშენებული...

ერთი სიტყვით, „ნოვოსელიას“ უარყოფა და „მუმბარაქის“ აღდგენა ენაში იგივეა, რომ ვაის გაეყარო და ვუის შეეყარო...

ჰოდა, სანამ ვინმე „პრადვინუტს“ ინგლისური „ჰაუსვორმინგი“ (housewarming) შემოუტანია, თავს ძალა დავატანოთ და ვთქვათ „ახალმოსახლეობა“... ძნელია?!

ჩვენი უბედურების სათავეებთან

ანუ „ეს რა გიქნეს, ჩემო სავლე“ (ჩემო პავლე, ჩემო გოგი, ჩემო გელა და ა,.შ.)

1973 წელს ლიტერატურულ ჟურნალში გამოქვეყნდა ლექსი „გელა“...  ამ ერთ „პატარა პოეტურ“ ქმნილებაში ჩანს მთელი ის აბსურდი, რაშიც მოუხდა რამდენიმე თაობას ცხოვრება და რის შედეგებსაც დღემდე „ვიმკით“...

1. უხეში გრამატიკული შეცდომები.
იმ წელს (1973-ს ვგულისხმობ) მე თავად ვიყავი აბიტურიენტი და ერთ-ერთ ჰუმანიტარულ ფაკულტეტზე ვაპირებდი სწავლის გაგრძელებას; ჰოდა, მისაღებ გამოცდებზე რომ დამეწერა ასე: „ვარდების კონა შეჰკრა“ და „ამაყად ასწია თავი“, მკაცრი დეიდები და ბიძიები ერთ ნიშანს აუცილებლად დამაკლებდნენ, რადგან „ჰ“ (შე-ჰ-კრა) და „ს“ (ა-ს-წია) მოცემულ სიტყვებში სრულიად ზედმეტია და ქართული ზმნის აგებულების უცოდინარობაზე მეტყველებს. დამაკლებდნენ ნიშანს, სტუდენტი ვერ გავხდებოდი და თავს მიკრავდნენ საბჭოთა ჯარში... სადმე ვორკუტისკენ ან ნიჟნი ტაგილისკენ...  .

2. ახლა პოეტურ ლაფსუსებს მივხედოთ:
„გელამ-ძეგლთან“ და „ღიმი-ბილიკს“ უსუსტესი და ალოგიკური სარითმო წყვილებია... ასეთი სარითმო წყვილების არსებობა იგივეა, მავანი „კრეაწიული პიროვნება“  საბალეტო სპექტაკლის რეჟისორად რომ დაენიშნათ და მას რუსი გედების ცეკვაში ხორუმის ელემენტები შეეტანა, რადგან ორივე შემთხვევაში მოცეკვავეები თითქმის ერთგვარად ამოძრავებენ ფეხებს... ზოგს დღესაც ჰგონია, რომ მხოლოდ ხმოვნების თანხვედრა სრულიად საკმარისია სარითმო ერთეულების შესაქმნელად... ასეთ „პოეტებს“ არაფერი ეშველებათ და ვერაფერს გაიგებენ, რადგან ელემენტარული პოეტური სმენა არ აქვთ, რასაც ბუნება აძლევს ადამიანს...

3. იდეური და თემატური სიყალბე
მოცემული „გელა“ არის უზნეო და კონიუნქტურული სიყალბის სრული დემონსტრირება... მე არ ვიცი, „პატარა გელებს“ 40-50-იან წლებში მართლა მიჰქონდათ, თუ არა, ვარდების კონები გმირების ძეგლებთან, მაგრამ 70-იან წლებში ისეთი „გელები“ ნამდვილად არ არსებობდნენ, რომლებიც სკოლაში მისვლამდე კომუნისტური ეპოქის მემორიალთან (კრძალვით!) ვარდებს მიიტანდნენ და მერე ამაყად გაუყვებოდნენ სკოლის ბილიკს...

ჰოდა, ამდენი გრამატიკულ-პოეტურ-იდეური უკუღმართობის გამოვლის შემდეგ, აღარ იკითხოთ:

„რატომ ჩვენს ვაჟებს აღარა აქვთ ძარღვებში სისხლი,  ჩვენს ქალებს ცრემლი რატომ გაუშრათ? და რატომ შერჩათ სისხლი მხოლოდ სასაკლაოზე მიდენილ ხბორებს...  ცრემლი კი - მხოლოდ წყლის ნაპირზე მტირალ ტირიფებს?“

სურვილი და იმედი

ალბათ, ისე მოვკვდები, რომ ქართულ სინამდვილეში არ მოხდება საბჭოთა ეპოქის და მისი მოღვაწეების სრულფასოვანი და ობიექტური შეფასება, რადგან ამის უფლებას არავის მისცემენ ისინი, ვისაც მოჰყვება კომუნისტური ეპოქის „ცოდვები“... თუმცა რამდენად იყო ეს ცოდვა და ვის და რის წინაშე შესცოდეს, სწორედ ამის გარკვევაა საჭირო.

ცხადია, არ ვარ გულუბრყვილო და ვიცი, რომ წარსული ეპოქის თუ პიროვნების მხილება მომავალ თაობებს იმდენად არ გაუადვილებს ცხოვრებას, რომ მსგავსი პროცესები აღარ განმეორდეს (საუკუნეში ერთხელ კი არა, ყოველ სამ-ოთხ წელიწადში ისე აბრიყვებენ ხოლმე ხალხს, რომ ყოველი ახალი კარგად „შეფუთული ზღაპრისა“ სჯერათ), მაგრამ რაღაც შეფასება მაინც უნდა დაიწეროს თუნდაც სამართლიანი ისტორიკოსებისათვის და არა მათთვის, ვინც ისტორიას კონიუნქტურული მითითებით ჭრის და კერავს...

არის კი საქართველოში ისეთი პროფესიონალი კრიტიკოსი ლიტერატურისა, ვინც 70-80-იანი წლების ქართულ ლიტერატურულ პროცესებს (20-60-იანი წლები გასაგებია, ანალიზს არ საჭიროებს) საკუთარი ნებით პირუთვნელად გააანალიზებს და შესაბამის დასკვნას გამოიტანს? ალბათ, რიტორიკული კითხვაა ეს, მაგრამ მე ძალიან დიდი სურვილი მაქვს, რომ ასეთი შემფასებელი გამოჩნდეს და იმედი მაქვს, რომ მოვესწრები მისი ობიექტური დასკვნების წაკითხვას...

P.S. 70-80-იან წლებს იმიტომ ვაკონკრეტებ, რომ იმ ეპოქას მეც შევესწარი და დანამდვილებით შემიძლია დავარწმუნო ყველა, რომ იმ წლებში ლენინის იდეებისა აბსოლუტურად აღარავის სჯეროდა... თვით პარტიულ მუშაკებსაც კი.

ფოტოგასეირნება ჩემს ძველ უბანში სამი გაბრაზებით და.... მორალით

ორი დღის წინ ჩემი ძველი უბანი მომენატრა მთელი თავისი მოგონებებით, ავიღე ფოტოაპარატი და გავედი სასეირნოდ, სახლში კი გაბრაზებული და დასახიჩრებული დავბრუნდი:
1. ავლაბრის შუა ნაწილში, სანამ სამებისკენ მიმავალი აღმართი დაიწყება, რაც თავი მახსოვს, იყო ჩვეულებრივი პატარა ბაზარა, სადაც ზოგი ვაჭრობდა, ზოგი მუშაობდა და ზოგი ერთობოდა... ამ რამდენიმე წლის წინ კი ბაზარი გააუქმეს, მის მიმდებარედ არსებული 84-ე სკოლაც დაანგრიეს და შემოღობეს დიდი ტერიტორია ისე, რომ არავინ იცის: აშენდება იქ კარფური, თუ იტრიალებს მემწვადეთა შამფური... ხალხი კი, როგორც იყო მიჩვეული ათადან და ბაბადან, იმ ტერიტორიის გარშემო ვაჭრობს პატარა ფარდულებიდან, ეზოების წინ გამართული სახელდახელო დახლებიდან თუ პირდაპირ მიწიდან.... პირველად სწორედ აქ გავბრაზდი. 2. ცოტა ზემოთ რომ ავედი, დავინახე აბრა: „ტიფლის შაურმა მაყალზე“.... მის ადგილზე ოდესღაც პურის მაღაზია იყო, ე.წ. ფურნის პური იყიდებოდა (...ვისაც გახსოვთ - 30-კაპიკიანი მრგვალი პურები); დღეში ორჯერ მოჰქონდათ ახალი პური, მეც ხშირად ვმდგარვარ ცხელი პურის საყიდლად რიგში და ახლაც მახსოვს ის სურნელი, მანქანიდან ახლადგამომცხვარი პურის გადმოტვირთვას და თაროებზე განთავსებას რომ ახლდა თან... ახლა, როგორც ხედავთ, არის წარწერა, სადაც არცერთი ქართული სიტყვა არ გვხვდება: „ტიფლის“ რუსულია, „შაურმა - თურქული და „მაყალი“ - არაბული... მეორედ სწორედ ამან გამაბრაზა... 3. მთელი უბანი რომ მოვიარე და ჩემი ახლანდელი სახლისკენ ვიბრუნე პირი, 77-ე სკოლის (ჩემი სკოლის!) წინ მთელი გზაც და ტროტუარებიც ათხრილ-დათხრილი დამხვდა, ძლივს გავიარე რამდენიმე მეტრი და ერთ ადგილზე, სადაც წყალი ჩქეფდა და ტალახიც ჭოპჭოპებდა, ფეხი გამიცურდა და ისე დავეთხლიშე მიწას, რომ ლამის ვენერა მილოსელს დავემსგავსე... ხელის დაკარგვას ვგულისხმობ, რასაკვირველია... ძლივს მივაღწიე სახლამდე და გონზე რომ მომიყვანეს, მესამე გაბრაზებაც იქვე დამხვდა: Поскользнулся, упал. Очнулся, гипс... - გამეხუმრნენ გასამხნევებლად (იხილეთ ფოტოკოლაჟი). მორალი: მოგონებებს სახლში ჯდომა და წარმოსახვა სჭირდება და არა ქუჩა-ქუჩა ხეტიალი... (ფოტოები კი ბევრი გადავიღე და, იმედია, გამოვიყენებ, როცა ჩემი უბნის შესახებ წიგნის კეთებას დავიწყებ).

ამბავი იმისა, თუ როგორ ვაიძულე ზარმაცი ავღანელი ბეჯითი მოსწავლე გამხდარიყო

1981-83 წლებში, როგორც სავალდებულო სამხედრო სამსახური უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ, ოფიცერ-თარჯიმნის მოვალეობის შესრულება მომიხდა ავღანელებთან... 

1982 წლის ზაფხული იყო, გაგანია ომი მიმდინარეობდა ავღანეთში, ტაშკენტში კი პაპანაქება სიცხე იდგა და იქ ჩამოიყვანეს ასამდე ავღანელი სამთვიანი მოსამზადებელი კურსების გასავლელად... იყვნენ ნაირ-ნაირი სამხედრო სპეციალობის კურსანტები და მე არტილერისტებთან მომიხდა საველე მეცადინეობებნის გავლა, თუმცა ველზე გასვლამდე იყო ინტენსიური თეორიული მომზადება და მთელი ამ სასწავლო პროცესის გავლა ერთ კონკრეტულ ჯგუფთან მომიხდა.
ავღანელებში ძირითადად სოფელ-სოფელ მოხეტიალე გლეხების შვილები იყვნენ, მაგრამ ერთი ერია მათში, ასე თუ ისე, პრივილეგირებული ფენიდან და სწორედ ის იყო ყველაზე თავნება და ზარმაცი. სახელად დაუდ-საიბი (ბატონი დაუდი)... არც კონსპექტებს წერდა, მეცადინეობებსაც სხვადასხვა მიზეზით აცდენდა, სემინარებზე არ აქტიურობდა და, ცხადია, კურსების ბოლოს არადამაკმაყოფილებელ შეფასებას მიიღებდა, რაც იმით დაისჯებოდა, რომ ფრონტის წინა ხაზზე გაგზავნიდნენ (ყოველ შემთხვევაში, ასე აშინებდნენ ზარმაც კურსანტებს რუსი ოფიცრები); მე სულ არ მენაღვლებოდა ამ კურსანტების სწავლა-არსწავლა, მაგრამ მაინც მოსაბეზრებელი იყო მათი დევნა, ვინც არ სწავლობდა.... არა ერთხელ გავაფრთხილე ეს დაუდ-საიბი - ცუდ ამბავს გადაეყრები-მეთქი, მაგრამ არაფერს მიჯერებდა და განაგრძობდა თავნებობით ბაირამობას.... ჰოდა, „შენ გიტირებ-მეთქი ყოფას, ველზე რომ გავალთ“ - ჩავიფიქრე და საველე მეცადინეობების დღეც მოვიდა...
ტაშკენტის შემოგარენში, სადღაც ყაზახეთის ტერიტორიაზე იყო უზარმაზარი პოლიგონი; წამოიღეს რუსებმა ყველანაირი საარტილერიო დანადგარი, რაც ნაწილში გააჩნდათ და დაიწყო ბათქა-ბათქი.... იქვე, გარდა ოფიცერი თარჯიმნებისა, იყვნენ რიგითი ჯარისკაცები, შუააზიელები, ვინც ტაჯიკური იცოდა და ისინიც ემსახურებოდნენ ამ „ავღანურ ოდესეას“; მათ შორის იყო ერთი უწვერულვაშო ბიჭი, ალბათ, 1,50 ამ სიმაღლის, გამხდარი, ჩია ტაჯიკი, გვარად დაუდოვი.... დაძვრებოდა სანგრებში, დაჰქონდა ჭურვები და იყო საშინლად ამოგანგლული მტვერში და ვაი-ვაგლახში... ავღანელმა დაუდ-საიბმა, რა თქმა უნდა, არაფერი იცოდა, ცდილობდა სანგრიდან გაქცეულიყო, რუსები აკავებდნენ და მე მიკიჟინებდნენ - გააგებინე, რომ უნდა მივიდეს “ПУШКА“-სთან და ისროლოსო... ამასობაში ის საბრალო დაუდოვიც მოგვიახლოვდა, მოიტანა სასროლი ჭურვი და დავუძეხე:
- დაუდოვ, ბია ინჯა! (მოდი აქ!)
მერე ავღანელ დაუდ-საიბსაც ვუხმე და ვუთხარი:
- ხედავ, ეს საცოდავი დაუდოვი რა დღეშია?
- ვხედავო!
- ჰოდა, თუ რუსების ბრძანებას არ შეასრულებ, შენ მალე,დაუდ-საიბი კი არა, ამ ტაჯიკივით დაუდოვი გახდები-მეთქი...
ზარმაცი კი იყო ის ავღანელი, მაგრამ ჭკუაც საკმაოდ ჰქონდა და მიხვდა, რომ ჩემს ხუმრობაში სიმართლეც ერია და ისე დაჭკვიანდა, რომ მეცადინეობაც დაიწყო და კარგი ჯარისკაცის სახელითაც დაბრუნდა ავღანეთში....

ეს არის გარუსების შიში, სხვა კი არაფერი...

კონფორმიზმი

...ესე იგი... საბჭოური ცხოვრების წესის უარყოფით ყველაზე მეტად ქართული ჟურნალების (...და, რასაკვირველია, არა მარტო ქართული) რედაქტორებს გაუძნელდათ საქმე... მანამდე ყველაფერ საათივით აწყობილი და დადგენილი იყო: იანვრის ნომერი ეძღვნებოდა ახალ წელს და ახალი სოციალისტური სიმაღლეების დალაშქვრას (პოეტებიც გულმოდგინედ უტევდნენ ხსენებულ სიმაღლეებს ან შეტევის პირობას მაინც დებდნენ); თებერვლის ნომერი საქართველოს გასაბჭოების ქება-დიდებას ეძღვნებოდა, მარტის ნომერში ქალების შემოქმედება იყო წარმოდგენილი, აპრილში ლენინის დაბადების დღეს მისი საქმისადმი მხურვალე ერთგულებით აღნიშნავდა ყველა, მაისის ნომერი დიდ სამამულო ომში გამარჯვებას ეძღვნებოდა, ივნისში პუშკინის დაბადების დღე იყო და მთელი ნომერი რუსულ ლიტერატურას ეძღვნებოდა, ივლის-აგვისტოს „მკვდარი სეზონის“ შემდეგ, სექტმებერში რამე სკკპ-ალკკ ყრილობას ჩაატარებდნენ და ჩვენი ლიტერატურაც უგზავნიდა მას პოეტური-პროზაულ დითირამბებს, მერე ოქტომბერ-ნოემბერი, მოგეხსენაბათ, როგორი რევოლუციური სულისკვეთებით იყო გაჟღენთილი და ბოლოს დეკემბერი - საბჭოთა კავშირის შექმნის თვე იყო და - იყო „ძმური ოჯახის“ მხატვრული სიტყვის ოსტატების ურთიერთ-ფიცი და მოფერება....

მოკვდა საბჭოთა კავშირი, გაუქმა დოგმები და საწყალ რედაქტორებსაც გაუძნელდათ ნიაღვარივით მოვარდნილი სიყვარულის და ინტიმური გრძნობებით გაძეძგილი ლიტერატურის დაოკება... ნუ, შემდეგ, 90-იანებში პარაქტიკულად შეწყდა, გასაგები მიზეზების გამო, ლიტერატურული გამოცემების ბეჭდვა...

* * *

ეს ყველაფერი გასაგებია, როგორც ახლა ამბობენ - დრო იყო ასეთი და ასე ცხოვრობდა საზოგადოების გარკვეული ნაწილი, მაგრამ მაინც არ მესმის - რა კომფორტს, პრემიას, კარიერას თუ რამე სხვა წახალისებას უნდა გაეხადა ვალდებული და იძულებული ახალგაზრდა პოეტი, რომ პავკა კორჩაგინისადმი 20-სტროფიანი ე.წ. კონვენციური ლექსი მიეძღვნა (ახლაც რომ არსებობდეს საბჭოთა კავშირი, ალბათ, ვერლიბრს მიუძღვნიდნენ)?! ეს სადისერტაციო თემაა, ოღონდ ფსიქიქტრიაში და არა ლიტერათმცოდნეობაში.... იმას კი ნამდვილად ვერ დავიჯერებ, რომ 80-იანი წლების დასაწყისში პოეტი ამას საკუთარი შემოქმედებითი შთაგონებით და აღტყინებით აკეთებდა... ერთი სიტყვით, „საინტერესო“ ცხოვრება გავიარეთ, თუმცა არც ახლაა ნაკლებად „საინტერესო“... კონფორმიზმის თვალსაზრისით.

პოეტური (ლ)ექსპერტიზა ძველი თბილისის მოფერებით

...ვის როგორ და... პირადად მე რითმიანი (ე.წ. კონვენციური) ლექსი უფრო მომწონს, თუმცა ვერლიბრისტებს, რომლებიც მათთვის საყვარელ ფორმას უფრო პროგრესულად მიიჩნევენ, არაფერს ვედავები - ღმერთმა ხელი მოუმართოს მათ...
პოეტ მარიჯანის ერთი ლექსი გამომიგზავნა ჩემმა მეგობარმა (ლ)ექსპერტმა და მისი ფინალი ძალიან მომეწონა, რომ არა რითმის ცხოველმყოფელობა, „ჯალალედინი“ ასე „მომხივლავად“ არ ჩაჯდებოდა ქართულ ლქსში:
შენ დამიხლართე მუქი იჭვებით
სიკვდილ-სიცოცხლის გზაჯვარედინი,
და ჩემს ფიქრებში ისე იჭრები,
როგორც თბილისზე ჯალალედინი.
* * *

რაც შეეხება „მარიჯანს“, ეს გახლავთ ფსევდონიმი პოეტ მარიამ ტყემალაძისა (იხილეთ ფოტო) და მისი წარმოშობა ასეთ ფაქტს უკავშირდება:
(თვითმხილველის მონათხრობი) „ბაკურიანის გზის მიმართულებით, კეჩხობის მხარეს იყო დედათა და ბავშვთა სანატორიუმი „მერცხალი“, რომელიც ადრე კერძო იყო და ლიზა მღებროვს ეკუთვნოდა. ერთხელ იქ მარიჯანი ისვენებდა. სასადილო დარბაზში იროდიონ ევდოშვილი, გიორგი ქუჩიშვილი, იოსებ გრიშაშვილი და ვიღაც ქალბატონი პატარა ბავშვით მსხდარან. ბავშვს მაროსი ერქვა. პატარა ძალიან უჭმელი ყოფილა და თურმე სულ ეხვეწებოდნენ - „მარიჯან ჭამე, მარიჯან ჭამეო“. როცა ეს ქალი და ბავშვი წასულან, მწერლების მაგიდასთან ამჯერად მარიამ ტყემალაძე მოხვედრილა. მათ გაუგიათ, რომ ისიც მწერალი იყო და ფსევდონიმი არ ჰქონდა, ამიტომ შეუთავაზებიათ, ფსევდონიმად „მარიჯანი“ აეღო. თავიდან ეს ფსევდონიმი მარიამ ტყემალაძეს არ მოსწონდა, მაგრამ შემდეგ, წაღვერის აგარაკსაც „მზიანა მარიჯანი“ დაარქვა“
* * *
ჩემის მხრივ კი დავამატებ, რომ „ჯან“ ბოლოსართი არის სპარსული სიტყვა და ნიშნავს „სულს“, ჩვენთან კი რატომღაც სხეულის მნიშვნელობით დამკვიდრდა: ჯან+მრთელობა, რასაც. მოგეხსენებათ ჩვენთან მედიცინა განაგებს, არადა, წესით მას რელიგია უნდა მფარველობდეს, რადგან ის ძირეული მნიშვნელობით უფრო „სულ+მრთელობაა“.
თავად ირანშიც, ახლო აღმოსავლეთის ბევრ ქვეყანაშიც და ძველ თბილისშიც „ჯან“-ის სახელზე მიმატებით ერთგვარი მოსაფერებელი კონსტრუქცია იქმნებოდა და თანამოსაუბრეთა შორის სიამტკბილობის უზრუნველსაყოფი მიმართვა გახლდათ და ახლაც გახლავთ - ძველი თბილისელები კვლავაც ვიყენებთ ასეთ გამოთქმას და კიდევ დიდხანს გამოვიყენებთ.

ლინგვისტური ცუღლუტობა (თუნდაც ოინბაზობა!)

...კი ვღელავთ და გვაშფოთებს ქართული ენის ბედი, როცა მავანი ქართველი, ვთქვათ, ასე დაწერს ან იტყვის: „პოზიტიური სენსიტიურობა“ (ან კრეატიულობა.... ან რამე სხვა), მაგრამ ჩვენმა წინაპრებმაც ბევრი „დანაშაული“ ჩაიდინეს ქართული ენის წინაშე, როცა ისეთი სიტყვები შემოიტანეს, რომელთა არაქართულობა დღეს ძნელი წარმოსადგენია.... ასე მაგალითად: სამხრეთ საქართველოში არის დაბა „ასპინძა“, რომელიც საუკუნეთა განმავლობაში თურქულ ზეგავლენას განიცდიდა, სახელი კი აქვს სპარსული: 1. „ასპ“ (ასბ/ასფ) სპარსულად არის „ცხენი“ (ეს გვაქვს კიდევ სხვა სიტყვაში - ასპ+არეზი - ცხენების გასახედნი ადგილი, თუნდაც იპოდრომი). 2. „-ან“ - მრავლობით რიცხვს აწარმოებს. 3. „ჯა“ - ადგილი (მაგალითად, ზოგ ქართველ მეფეს ჰქონდა ტიტული „ჯა+ნეშინი“, რაც ადგილზე მჯდომს, ვიღაცის ხელისუფლების წარმომადგენელს ანუ რუსულ наместник-ს ნიშნავს) ასპ+ან+ჯა = ცხენების სადგომი, ანუ ადგილი, სადაც მგზავრები ისვენებდნენ, ცხენებს ცვლიდნენ და აგრძელებდნენ გზას... ჰოდა, ადამიანი ვინც მგზავრებს ხვდებოდა „ასპანჯაში“ თუ „ასპინძაში“, იყო „მ-ასპინძ-ელი“... კი მოგვწონს და ვამაყობთ ჩვენი სტუმარმასპინძლობით და იმ წესით, რასაც „ღვთისგან გამოგზავნილი“ კაცი გამოხატავს შეძახილით - „მაინძელო“, მაგრამ, თუნდაც ცნობისწადილის გამო, შეიძლება გვახსოვდეს, რომ ეს „მასპინძელო/მაინძელო“ სამნაწილიანი სპარსულენოვანი კომპოზიტით მივიღეთ და ის ჩვენი წინაპრების ლინგვუსტური ცუღლუტობის შედეგი გახლავთ; შესაძლოა, ჩვენს ეპოქაში დამკვიდრებულ „სენსიწიურობასაც“ ასეთივე გაქართულება ელის მომავალში... „კრეაწიულობასაც“ და ბევრ სხვასაც. ვითომ ხსენებულ ცუღლუტობამდე თუ დაუდევრობამდე არ გვქონდა ისეთი სიტყვა, რაც „ღვთისგან მოსული კაცის“ დასახვედრად გამზადებულ ადამიანს გამოხატავდა?!

დრო, სუნთქვასავით გარდასული

60-იანი წლების დასაწყისში, როცა ძალიან პატარა ვიყავი, მაგრამ წერა-კითხვა უკვე ვიცოდი (სკოლაში შესვლამდე დიდი ხნით ადრე), გაკვირვებული ვათვალიერებდი ხოლმე წიგნს, რომელსაც ჩემი უფროსი და-ძმები დიდი ინტერესით კითხულობდნენ... წიგნი ეხებოდა მაშინ ახლადგარცვლილ ჟერარ ფილიპს და ერქვა - „დრო სუნთქვასავით გარდასული“, რომლის ავტორი ხსენებული მსახიობის მეუღლე იყო... „დროისა“ ხომ არაფერი გამეგებოდა და მით უმეტეს არ მესმოდა - რა შუაში იყო „სუნთქვა“ და ამიტომაც იმ წიგნს დიდი ხნის განმავლობაში სათაურის იქით ვერ გავცდი... მერე კი ყველაფერი გავიგე და ახლა ხომ მთლად ბევრი რამ ვიცი დროის შესახებ და ამიტომაც მისი წარმავალობის მეტაფორულობის გამოსახატავად, მხოლოდ სუნთქვა კი არა, თვალის ერთი დახამხამებაც აღარ მემეტება... სამწუხაროდ!

დრო აქანდაკებს წუთისოფლის სანახაობებს,
დრო ქმნის სიცოცხლეს, ვით სჩვევია ნატიფ ხელოვანს,
მერე თავს ესხმის თავისსავე შექმნილ რაობებს
და გზად ახვედრებს სისასტიკეს მრავალფეროვანს.

დროის საშოში ნაალერსებ ლამაზ მაისებს
დროის საფლავში დეკემბერი ჩაენაცვლება,
მკვდარი სიტურფით ჟამთასრბოლა უბეს აივსებს,
გაუსაძლისი მწუხარება საზღვარს გასცდება

და მხოლოდ ბროლის თხელ კედლებში გამოკეტილი
ნაზი ვარდების სურნელება სუნამოისა
დარჩება ხსოვნად, რომ დრო-ჟამი იდგა კეთილი
და რომ დროებით ნაშენები დროით მოისრა.

დაე, სიკვდილი იყოს სენი განუკურნელი,
ბროლის კედლებში დარჩეს ოღონდ ვარდის სურნელი.

21 მარტი, 2017 წელი

მცირე ეტიმოლოგიური ოპუსი

ნოვ+რუზ = ახალი+დღე

„ნოვ“ ინდოევროპული ენებიდან იცით - новый, new, nuovo და ა.შ.
„რუზ“ გვაქვს სახელში - რუსუდანი; ეს სახელი „რუსულთან“ არანაირ კავშირში არ არის და ასე იშიფრება: „რუზ+დან“ - დღეების მქონე, დღეგრძელი (შეადარეთ: ჩაი+დან. ყავა+დან). „რუზ“ დიასახლისებმა იციან, აგრეთვე, ირანული სარეცხი ფხვნილიდან - „ემრუზ“ - ანუ დღეს, დღევანდელი დღე.

ნოვრუზობას ნავროზობას იცნობს „ვეფხისტყაოსანიც“, სადაც გულანშაროს შესახებ ნათქვამია:

ამა ქალაქსა წესია: დღესა მას ნავროზობასა
არცა ვინ ვაჭრობს ვაჭარი, არცა ვინ წავა გზობასა;
ყოველნი სწორად დავიწყებთ კაზმასა, ლამაზობასა,
დიდსა შეიქმენ მეფენი პურობა-დარბაზობასა.

ვულოცავ ამ დღეს ყველას, ვისაც ის თავის დღესასწაულად მიაჩნია, ყველა დანარჩენს კი ვულოცავ ნამდვილი (და არა კალენდარული) გაზაფხულის დაწყებას ბუნებაში.

დრო-ჟამი გარბის

„დრო-ჟამი გარბის,

მოდი, ვილხინოთ...“

კიდევ ერთხელ ვულოცავ სრულიად ფეისბუქის საზოგადოებას ახალ 2017 წელს!

მადლობა მინდა გადავუხადო ყველას, ვინც „პოეტური თარგმანის ანთოლოგიას“ დახმარება აღმოუჩინა მორალურად თუ ფინანსურად და მინდა ვაუწყო მათ, რომ დღეს შესრულდა თანხის ის ოდენობა, რაც საჭიროა წინასწარ შეთანხმებული რაოდენობის დასაბეჭდად... თუმცა 15 იანვრამდე კვლავ გრძელდება მოსამზადებელი პერიოდი და, ჩვენი შეთანხმებისამებრ, დამატებითი თანხების მოძიებით გავზრდით არა ტირაჟს, არამედ წიგნის მოცულობას (დღეს არის 320 გვერდი); ჰოდა, აქ ერთი ამბავი მინდა გავიხსენო და მთავარ სათქმელს შორიდან მოვუვლი:

ალბათ, 1984 წლის 31 დეკემბერი იყო და საღამოს ჩემი უფროსი ძმა ომარი (უკვე საკმაოდ შექეიფიანებული) დაგვადგა თავზე, რომელიც იმხანად ზუგდიდის თეატრიდან ახალი გადასული იყო სოხუმის თეატრში (გოგი ქავთარაძესთან) სამუშაოდ და საზეიმოდ გვაუწყა, რომ მას მიენიჭა აფხაზეთის დამსახურებული არტისტის წოდება... ჰოდა, გულმა არ გაუძლო და გამოიქცა თბილისში ამ სიხარულის გასაზიარებლად (და როგორც ახლა იტყვიან - გასაპიარებლად); ცხადია, ყველა გაგვახარა და მე მთხოვა, რომ იმ საღამოს (ახალი წლის დადგომამდე) რამდენიმე ადგილი მანქანით მომეტარებინა და წავედით... ერთი ძმაკაცი, მეორე ძმაკაცი, ძველი შეყვარებული და სხვადასხვა რომ მოვიარეთ, დაიჟინა - გოგი ქავთარაძე უნდა ვიპოვო თბილისში და მადლობა გადავუხადოო... მოგეხსენებათ, საბჭოთა ეპოქის ახალგაზრდებს მობილური ტელეფონი არ გვქონდა, ამიტომ კარდაკარ სიარულით ისღა დავადგინეთ, რომ გოგი კი ნამდვილად თბილისშია, მაგრამ თუ ვერ იპოვეთ, მისი პოვნის უკანასკნელი შანსი ის იყო, რომ მშობლების სახლში, მარჯანიშვილის თეატრის მოპირდაპირე მხარეს რომ დიდი შენობა იყო (ახლა დაანგრიეს ის სახლი), იქ იქნებაო მამასთან და ჩვენც ვესტუმრეთ მის მამას - ბატონ გიორგი გრიგოლის ძე ქავთარაძეს. ამ პიროვნების ვინაობა და ღვაწლი ახლა ვიცი კარგად, თორემ მაშინ საერთოდ არაფერი მსმენოდა მასზე... გოგი ქავთარაძე-უმცროსი იქ არ დაგვხვდა... ბატონმა გიორგი-უფროსმა კი შეგვიპატიჟა და ახალ წელს მასთან ერთად შევხვდით და, მგონი, ძალიანაც გავახარეთ, რადგან მარტოობაში მოუწევდა, როგორც ჩანს, 1 იანვრის შეხვედრა....

ეს ყველაფერი კი იმან გამახსენა, რომ ორი-სამი დღის წინ ბატონი გიორგი ქავთარაძე-უფროსის ბრწყინვალე თარგმანები ვიპოვე ძველ ჟურნალში და ახლა თქვენ მითხარით - არ უნდა შევიტანო ანთოლოგიაში? ამ თარგმანების ღირსება მათი მაღალმხატვრულობით გამისაზღვრება და არა იმის გამო, რომ ახლა აღარც ჩემი ძმაა ცოცხალი და აღარც გიორგი ქავთარაძე - შესანიშნავი მწერალი და მთარგმნელი...

მათი ხსოვნისთვის დავწერე ეს „ნოველა“, მით უმეტეს, რომ მოცემულ თარგმანში ლაპარაკია სიყვარულზე, მეგობრობაზე, ღვინოზე და დროსტარებაზე (ფრანგი ხაიამია, რა!), რის შესახებაც 1985 წლის 1 იანვრის შეხვედრისას სადღეგრძელოებით საუბრობდნენ უფროსი ადამიანები, მე კი, როგორც ნორჩი და გამოუცდელი მძღოლი, მშვენიერი ღვინის მხოლოდ დაყნოსვით ვკმაყოფილდებოდი...

პიერ ჟან ბერანჟე

გაზაფხული და შემოდგომა

ორი დრო მეფობს პირველ ყოვლისა,

ვიმხიარულოთ, ბედს ნუ ვემდურით,

გაზაფხულს - სიტკბო ყვავილებისა,

შემოდგომაზე - ყურძნის ნაჟური.

დრო-ჟამი გარბის,

მოდი, ვილხინოთ,

დავლიოთ ძმებო,

გახელდეს გრძნობა,

გაზაფხულია? - მშვიდობით ღვინო,

შემოდგომაა? - მშვიდობით ტრფობა!

მომკლავს სურვილი ნიაღვარული,

უნდა გავექცე ღვინოს რეტიანს,

ამდენი ლხინი და სიყვარულიც

მომკლავს, მეტია, მეტის მეტია.

არც სიბრძნე გვირჩევს,

მუდამ ვილხინოთ,

ხან ლხინს,

ხან ტრფიალს გულის მინდობა,

გაზაფხულია? - მშვიდობით ღვინო,

შემოდგომაა? - მშვიდობით ტრფობა!

მაისი იყო მაშინ, როზეტას

მხურვალე გული რომ გადავეცი,

არ შემხვედროდა ლამაზი ნეტავ,

ექვსი თვის ურვით,

ექვსი თვის ცეცხლით.

სამაგიეროს დღეებს სალხინოს

ოქტომბერს ვთხოვდი მის დასაგმობად,

გაზაფხულია? - მშვიდობით ღვინო,

შემოდგომაა? - მშვიდობით ტრფობა.

შემდეგ დავშორდი კიდევ ადელას:

მოურიდებლად გული დავხურე,

მშვიდობით, - ასე ამბობდა ყველა,

დრო მოვა, ისევ მოგინახულებ!

ისევ შენთან ვარ სიმღერავ, ლხინო,

დროთასვლას გზას ვინ გადაუღობავს?!

გაზაფხულია? - მშვიდობით ღვინო,

შემოდგომაა? - მშვიდობით ტრფობა!

მაგრამ სურვილი და აღტაცება

ჰქრება, საწადელს მიტოვებს ობლად,

ამ ღვინით გული როდესაც თვრება,

უფრო ახელებს შორეულ გრძნობას.

საამურ დღეთა ფერხულში ვიყოთ,

პირქუშ დღეს შევხვდეთ სავსე ფიალით,

გაზაფხულია? კვლავ ლხინი მიხმობს,

შემოდგომაზე - ისევ ტრფიალი!

ფრანგულიდან თარგმნა გიორგი ქავთარაძემ

საღამო ხანის მონოლოგებიდან

(ბატონი რეზოს „საღამო ხანის ჩანაწერებმა“ მიკარნახეს ასეთი სათაური)

1. დღეს მტკვრის გაღმა-გამოღმა მომიხდა ფეხით სიარული ერთი საკითხის მოსაგვარებლად... მარჯანიშვილის მოედნიდან „ვორონცოვისკენ“ რომ მივდიოდი, ტურისტი მეგონა საკუთარი თავი - გეგეონება სადღაც პრაღაში კარლოსის ხიდისკენ მივდიოდი და ბოლოს ისღა ჩავიდუდუნე - „რავა დამშვენებულა ვარდენის ქალიშვილი-მეთქი“, თუმცა გონებაში მაინც გრიშაშვილის სიტყვები მიტრიალებდა - „ძველო თბილისო, გტოვებ, ნახვამდის“....

2. საღამოს კორპუსთან მანქანის გასაჩერებელი ადგილი ადვილად რომ მოვნახე, სიმშვიდე და ბედნიერება ვიგრძენი.... „დავაპარკინგე-დავაპარკოვკეს“, რა თქმა უნდა არ ვიტყვი, მაგრამ ჩატარებული პროცედურა ყოველგვარი გაძრომა-გამოძრომის გარეშე რომ ჩატარდა, ეს უკვე წარმატებაა! ამ „პარქინგმა“ კი ასეთი აზრები წარმოშვა (სანამ სახლში ავდიოდი): დღეს-ხვალ, ალბათ „ქისინგიც“ დამკვიდრდება ჩვებს ენაში, როგორ ფაქტი დასავლეთისკენ თავგანწირული სწრაფვისა და იანინა იპოხორსკაიას ცნობილი აფორიზმი ქართულში ასეთი სახეს მიიღებს:

„თუ ვერ გადაგიწყვეტია – მიაქისინგო თუ არ მიაქისინგო ქალს, ყო­ვ­ე­ლი შემთხვევისათვის მაინც მიაქისინგე“ (ქისს - kiss - კოცნაა რასაკვირველია!).

3. მონოლოგის ბოლოს კი უნდა გითხრათ - а в остальном, прекрасная маркиза, все хорошо, все хорошо... (იმედია, მთარგმნელთა კლუბის ხელმძღვანელობა გაითვალისწინებს ჩემს სურვილს და ამ სიმღერასაც გავაქართულებთ).