„ტფილისი“ თუ „თბილისი“?

• დიდი ხანია, საეჭვოდ მიმაჩნია ის, რომ ჩვენი დედაქალაქის სახელი უკავშირდება სიტყვა „თბილ“-ს და კიდევ ის, რომ ადრე ამ სიტყვას წარმოთქვამდნენ ასე - „ტფილი“ და შესაბამისად ქალაქსაც 1936 წლამდე ერქვა ტფილისი და მერე რატომღაც, უეცრად გახდა „თბილისი“, რასაც, სხვათა შორის, არც აკაკი შანიძე იზიარებდა და არც კონსტანტინე გამსახურდია (ბატონი კონსტანტინე ღვინოსაც აყენებდა თურმე და მას სულ ასე მოიხსენიებდა - „ტფილისური“).
• ჟურნალ „დროშის“ 1960 წლის პირველ ნომერშია გამოქვეყნებული ივანე შაიშმელაშვილის წერილი და მასაც ეს კითხვა აწუხებს - რატომ „თბილი“, როცა ჩვენს ქალაქში ცხელი წყაროებია და თუ ქალაქს სახელი ამ წყაროების მიხედვით დაერქვა, მას უნდა ერქვას „ცხელისი“?
• 
  
• ვახუშტი ბაგრატიონი წერს: „ტფილისს დის ცხელი წყალი კლდიდამ. არს მით აბანონი ექვსნი და დიდშენნი, ავაზიანი. მარადის მომდინარე ცხელი წყალი“-ო. (ცხელიო და არა თბილი)
• თბილისის მინერალურ წყლებს უწოდებენ ცხელს და არა თბილს შარდენი (1673 წ.), ტურნეფორი (1701 წ.), გაგარა (XVII-ს 30-იანი წლები), იაზიკოვი (1770 წ.), პუშკინი (1829).
• ცნობილი ლეგენდის მონაცემებიდან გამომდინარე კი, შეგვიძლია ეს კითხვაც დავსვათ: განა შეიძლება ფრინველის ჩაფუფქვა თბილ წყალში?!
• ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, ახლა არ ვიცი და, გასული საუკუნის 60-70-იან წლებში, როცა ჩემს უფროს ძმებს ყოველკვირა დავყავდი თბილისის გოგირდის აბანოებში, ერთმა ნაცნობმა მეაბანოემ („ბანშჩიკს“ ვეძახდით) საიდუმლოდ გვითხრა, რომ ნამდვილ გოგირდის წყალს მხოლოდ პარასკევობით უშვებდნენ... ჰოდა, ძალიან კარგად მახსოვს, რომ ეს „პარასკევის წყალი“ იყო ცხელი და არა თბილი...
• 
  
• ერთი სიტყვით, ახალი ვერსია გავიგე, რაც საინტერესოდ მომეჩვენა...
• ხსენებულ სტატიაში ბევრი არგუმენტია მოყვანილი იმისა, რომ თბილისი „ხის ქალაქი“ იყო იმიტომ, რომ მის გარშემო ბევრი ტყე იყო და საშენ მასალად სწორედ ხე-ტყეს იყენებდნენ; სულხან-საბას „სიტყვის კონაში“ ივანე შაიშმელაშვილმა მოძებნა სიტყვა „ტაფული“, რაც ხის მასალით ნაშენს, „მოტაფულებულს“ ნიშნავს და შესაბამისად აქედან მივიღეთ სახელი „ტაფულისი“, საიდანაც, დროთა განმავლობაში, ფონეტიკური ცვლილებების შედეგად მივიღეთ „ტფილისი“...
• 
  
• მე არცერთ ძველ ქართულ ტექსტში სიტყვა „თბილ“-ის ნაცვლად (პარალელურად თუ სინონიმად) „ტფილი“ არ შემხვედრია, უფრო მეტიც - გადავამოწმე და ამ სიტყვებს საერთოდ არ იცნობენ ისეთი ლიტერატურული ძეგლები, როგორიცაა: „ვეფხისტყაოსანი“, „თამარიანი“, „ამირანდარეჯანიანი“, „ვისრამიანი“, „აბდულმესიანი“, „სიბრძნე სიცრუისა“...
• სიტყვა „თბილი“ გვხვდება სამჯერ „დავითიანში“, ხოლო „ტფილს“ ეს ტექსტიც არ იცნობს...
• ასე რომ, „ტფილ“-იდან ვერანაირად ვერ მივიღებდით „თბილ“-ს, რადგან „ტფილ“-ს არანაირი კავშირი არ ჰქონია ტემპერატურულ ფენომენთან.
• 
  

1. 
   

6 აგვისტო

განათლება ინფორმაციის დაგროვებაა და არა გონიერების შეძენა

რაც უფრო განათლებულია უგნური ადამიანი, მით უფრო სახიფათოა იგი გარემომცველი საზოგადოების თუ მთელი ქვეყნისთვის

თარჯიმნის მოგონებები (2)

• 1978 წელს, ჯერ კიდევ მეოთხე კურსის სტუდენტი რომ ვიყავი, ხარკოვში გამგზავნეს სათარჯიმნოდ - ირანელი რკინიგზელები იყვნენ ჩამოსული ერთ-ერთ სასწავლებელში, მათი მიზანი ირანის რკინიგზის ელექტროფიცირება იყო (მანამდე სულ ორთქლმავლები დათუხთუხებდნენ თურმე ირანში) და მათთან უნდა მემუშავა... თითქმის ოთხი თვე დავყავი იქ (მთელი მეორე სემესტრი)... იცით, მეგობრებო, ეს ოთხი თვე რა ოთხი თვეა! პირველი, რომ მთელი წელიწადია მისთვის, ვინც უნივერსიტეტში სწავლის ბედნიერებას მოშორებია და ა.შ.
• როგორც მოგახსენეთ, ეს იყო 1978 წლის იანვარ-მაისის პერიოდი... ირანში კვლავაც მყარად იჯდა შაჰი მოჰამედ რეზა ფეჰლევი... ჰოდა, სანამ ჩემს კურიოზს გიამბობთ, ირანის შაჰთან და მის მეუღლესთან დაკავშირებული ამბავი უნდა მოგახსენოთ:
• ბატონმა ჯემშიდ გიუნაშვილმა გვიამბო: 60-იან წლებში ირანის შაჰი მეუღლესთან ერთად საქართველოში ჩამოსულა და იგი ლაგოდეხის ნაკრძალში სანადიროდ წაუყვანიათ... ბატონი ჯემშიდი ყოფილა ამ ღონისძიების მთავარი თარჯიმანი და ერთ მშვენიერ ადგილზე, ირანის დედოფალს ფოტოს გადაღება რომ მოსურვებია, ჩვენს ფოტოგრაფს უთქვამს: მოემზადეთო სურათის გადასაღებად და ბატონ ჯემშიდსაც უთარგმნია - „ფოზ ბეგირიდ“ (პოზა დაიჭირეთ), რასაც დედოფლის მრისხანე მზერა და აღშფოთება მოჰყოლია... ბატონი ჯემშიდი მაშინვე მიმხვდარა, რაშიც არის საქმე და უმალ შეუცვლია ფრაზა - „ფოზ ბედეჰიდ“ (პოზა გვაჩვენეთ, გვიბოძეთ) და ყველაფერი მშვიდობიანად დამთავრებულა. საქმე იმაშია, რომ „ფოზ ბეგირიდ“ (პოზა დაიჭირეთ) სპარსული ენისათვის იგივეა, ადამიანს რომ უთხრა - გაიპრანჭე, კეკლუცობა დაიწყე და ა.შ. ცხადია, დედოფალი ამას უკადრისობად მიიღებდა, ხოლო „ფოზ ბედეჰიდ“ (პოზა გვიბოძეთ), სწორედ ის არის, რასაც ფოტოგრაფები ეუბნებოდნენ გადასაღებ ობიექტებს (სანამ ჩიტი გამოფრინდებოდა).
• მე კი უარესი რამ დამემართა:
• გაკვეთილი მიმდინარეობს ხარკოვში ელექტროდანადგარებთან უსაფრთხო მუშაობის შესახებ და მე ვარ თარჯიმანი... ლექტორი ამბობს: „თუ ადამიანს დიდმა ძაბვამ დაარტყა, იგი უნდა დავაწვინოთ და მივცეთ დამშვიდების და დასვენების საშუალება“. მე ვთარგმნე ეს ფრაზა და უცებ მთელმა აუდიტორიამ დაიწყო ხარხარი... 
• აღმოჩნდა, რომ, მეც, ბატონი ჯემშიდისა არ იყოს, არასწორად შევარჩიე დამხმარე ზმნა და იმის ნაცვლად, რომ მეთქვა - ძაბვადარტყმულმა უნდა დაისვენოს, მოსვენებულ მდგომარეობაში იყოს (რაჰათ ბაშად), მე ვთარგმნე ასე (სიტყვასიტყვით): ძაბვადარტყმული უნდა იყოს განსვენებული“ (რაჰათ შავად)
• ჰოდა, უცხო ენებს რომ სწავლობთ, გაითვალისწინეთ, რომ ხან შაჰებთან მოგიწევთ ურთიერთობა და ხან რკინიგზის მუშებთან... ყველა ენას კი თავისი ნიუანსები აქვს, რომლის არასწორ გამოყენებას ხშირად კურიოზულ (და ტრაგიკულ!) შედეგებამდეც კი მივყავართ.

თარჯიმნის მოგონებები (1)

ჩემი ცხოვრების გარკვეული პერიოდი, განსაკუთრებით ეს 80-90-იან წლებს ეხება, სათარჯიმნო საქმიანობით იყო შევსებული... ჰოდა ერთხელ, ტაშკენტში ყოფნისას, ერთ-ერთ უზბეკურ სკოლაში, მოვხვდი, იმ სკოლაში სპარსულ ენას ასწავლიდნენ და მე და ჩემი კოლეგები, როგორც სპარსულის მცოდნეები, შეგვიყვანეს გაკვეთილზე... მასწავლებელმა უზბეკურად დასვა კითხვა და დაფაზე დაწერა - Tinch okeani... მივხვდი, რომ ამ ფრაზის თარგმნას სთხოვდა ბავშვებს სპარსულ ენაზე, მაგრამ ვერავინ თარგმნა... მე ავიწიე ხელი და ვთხოვე მასწავლებელს - მე ვთარგმნი-მეთქი და დამთანხმდა: - ფაჟალუსთა! ჯერ რუსულად ვუთხარი - Тихий океан და მერე სპარსულად - ოყიანუსე არამ (اقیانوس آرام) ჩემი კოლეგები გაოცდნენ - თი უზბეკსკი თოჟე ზნაიშ, და?! - ქანეშნა-მეთქი! არადა, რა ცოდნა ამას უნდოდა - Tinch okeani ანუ „დინჯი ოკეანე“ რა უნდა იყოს? - დიახ, წყნარი ოკეანე.

ავლაბრელი ბავშვების ჩართულობა საბჭოურ ზეიმებში

ახლა ჩემი შვილიშვილი მიჰყავთ გასასეირნებლად და მეც გამახსენდა, 5-6 წლის რომ ვიყავი და ე.წ. „პარადზე“ რომ მივყავდით ხოლმე ეზოს ბავშვები ვინმე უფროსს, ვისაც არ ეზარებოდა (...მგონი, მორიგეობაც ჰქონდათ დაწესებული საშვიდნოემბროდ და სამაისოდ).

ჰოდა, დავეშვებოდით ავლაბრიდან ე.წ. „ციციანოვზე“, მერე გადავჭრიდით მუხრანის (ბარათაშვილის) ხიდს და კოლმეურნეობის მოედნის იქით აღარ გვიშვებდნენ, თითქოს ტერორისტები ვიყავით ეს საწყალი ავლაბრელი ბავშვები და ამხანაგ ვასილ მჟავანაძეს და მის „ცკ-ტკ- სასტავს“ რამე ბომბს ვესროდით... ერთი სიტყვით იქვე, ხიდის მიდამოებში ე.წ. „ციგანკებისგან“ ბუშტებს, დროშებს და რეზინზე ჩამოკიდებულ ქაღალდის ბურთებს გვიყიდიდნენ და გამოვბრუნდებოდით ისევ ავლაბრისკენ... გზადაგზა ვინმეს შეიძლება დაეყვირა: „გაუმარჯოს ერთი მაისი, ავოეეეე“ (ეს საფირმო ავლაბრული შეძახილი იყო).

ასე მონოლოგებს, როგორც წესი, ასე ამთავრებენ ხოლმე - ეჰ, მაინც კარგი იყო ის დრო!...

...და რით იყო კარგი?!

ის ანეკდოტი გამახსენდა: ორი ასაკოვანი კაცი რომ იხსენებს წარსულს:

- გახსოვს, ლიფტში რომ გავიჭედეთ?

- მახსოვს, რავა არ მახსოვს!

- ეჰ, ის დრო ჯობდა!

რითი ჯობდა?! - ამ კითხვას, შეგიძლიათ, თქვენ უპასუხოთ კომენტარებში.

P.S. ზემოთმოტანილი ანეკდოტური დიალოგი ნამდვიად არ გამართულა ავლაბარში, რადგან ჩვენ მაშინ ლიფტიანი სახლები არ გვქონდა.