გაუმარჯოს მეგობრობას!

რას ნიშნავს „აიდოსტი“?

ასეთი თამაში არსებობდა (ახლაც არსებობს ჩვენს თაობაში, თუ ვინმეს გაახსენდება), რომელიც ქათმის მკერდის ორტოტა ძვალთან არის დაკავშირებული; ამას ქართულად „საწინწკარა“ ჰქვია, ხოლო არაქართულად - „ავქაში“ და ამ სიტყვასაც იყენებენ ახლა მავანნი („ჰავ“ - სომხურად ქათამია, „ქაშ“ - სპარსული ზმნური ძირია და გაწევას, გათრევას, გაგლეჯვას ნიშნავს).

თამაშის არსი ასეთია: ვინც ქათმის ძვალს გამოწიწკნის, გაუწვდის ხოლმე მეგობარს თუ თანამეინახეს (ეს, როგორც წესი, სუფრაზე ხდება) და ეს იმის მომასწავებელია, რომ პირველი მეორეს რაღაცაზე დანაძლევებას სთავაზობს და თუ მეორემ მიიღო ეს შეთავაზება, დათქვამენ იმას, თუ რა უნდა აუსრულოს დამარცხებულმა გამარჯვებულს და ისინი ერთად გადატეხენ ძვალს პირობაზე შეთანხმების ნიშნად... ამის შემდეგ ამ ორ ადამიანს შორის ასეთი ვითარება იქმნება: თუ რომელიმე ერთმა მეორეს რაიმე ნივთი გაუწოდა და მიმღებმა არ თქვა „მახსოვს“ (ახსოვს, რომ ნაძლევი დადეს), ესე იგი ის დამარცხებულია. გამარჯვებულმა ამ დროს უნდა თქვას - „აიდოსტ“ - და ამით დამთავრებულია თამაში, რომელიც შეიძლება დღეების და კვირების განმავლობაში გაგრძელდეს.

რაც შეეხება ამ გამოთქმას „აიდოსტ“. ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი გვეუბნება: „დოსტ-ი“ [სპარსულად dosT] ძვ. და საუბ. ამხანაგი, მეგობარი. (ოღონდ იქ შეცდომით gosT წერია). „აი“ არის შორისდებული „ჰაი“ და ეს „აიდოსტ“ სხვა არაფერია, თუ არა - „ჰეი, მეგობარო“. არ ვიცი, ჩვენმა წინაპრებმა რატომ არჩიეს სიტყვა „მეგობარს“ უცხოური „დოსტ“ (ეს მათ ვკითხოთ, 100 წლის შემდეგ რომ შევხვდებით „იქ“), მაგრამ, მიუხედავად მარცხისა, მეგობრული სულისკვეთების შენარჩუნება რომ აუცილებელია, ეს ამ ფრაზიდანაც ჩანს - „(ჰ)აი დოსტ“

P.S. თუ მავანი პოლიტიკოსებიც შეისმენენ ამას, ცუდი არ იქნება.

„საწინწკარა“, ცხადია, „წიწკნა“-დან არის წარმოშობილი და, ალბათ, მისი საწყისი ფორმა იყო „სა-წიწკნ-არა“.

ნამდვილად მინახავს!!!

ალბათ, 1977 ან 78 წელი იქნებოდა, ზამთარი იყო, რადგან ის, ვის შესახებაც ამ სტატუსს ვწერ გრძელი, ყავისფერი პალტოთი შემორჩა ჩემს მეხსიერებას, როგორც ერთი კადრი...
„რუსთაველის“ მეტროდან რომ ამოვედი და ვიწრო ტროტუარი რომ ავიარე ფილარმონიისკენ (მაშინ ეს სახლებქვეშ გაყვანილი გვირაბი ჯერ არ იყო გაკეთებული), სადღაც არმისული ბელინსკის ქუჩის კუთხემდე, ჩემკენ მომავალი ლამაზი ქალი დავინახე... ასეთი ქალის შეუმჩნევლობა სრულიად გამორიცხული იყო, მაგრამ უფრო საინტერესო ის გახლდათ, რომ ძალიან ნაცნობი სახე ჰქონდა ხსენებულ ქალბატონს... მან ჩაიარა მეტროსკენ, მე წავედი უნივერსიტეტისკენ, აქ დასრულდა ჩვენი „ნაცნობობა“ და, როგორც უკვე ვთქვი, ეს ყველაფერი ერთი კადრის სახით დარჩა ჩემს ხსოვნაში... იმავე საღამოს (ან მეორე დღეს) გაზეთიდან შევიტყე, რომ თბილისში რაღაც კინო თუ ტელეფესტივალი ტარდებოდა და ბარბარა ბრილსკა იყო ჩამოსული... ცხადია, ბელინსკის ქუჩის კუთხესთან ნანახი ის „ნაცნობი სახე“ (მაშინ ჯერ „ცნობადი“ არ ვიცოდით, რას ნიშნავდა) ბარბარა ბრილსკად მივიჩნიე და ამაყი ვიყავი ამ ფაქტის გამო, თითქოს მის (კინო)საძინებელში 31 დეკემბერს, მიაგკოვი კი არა, მე აღმოვჩნდი...
მაგრამ მას შემდეგ იმდენი დრო გავიდა, რომ ახლა უკვე ეჭვიც კი მეპარებოდა იმაში, მართლა ვნახე ეს პოლონელი ქალი თბილისში, თუ მისი ნახვის ამბავი ჩემმა ფანტაზიამ შეთხზა (ასეთები შეუთხზავს?!)...ჰოდა, დღეს შვებით ამოვისუნთქე, როცა ეს ფოტო ვნახე „ფეისბუქში“... ესე იგი, მართლა ყოფილა პანი ბარბარა თბილისში ჩამოსული და ნამდვილად შემხვდა იგი იმ ზღაპრულ თბილისში, რომელიც 70-იანი წლების მიწურულითაა შემორჩენილი ჩემს მეხსიერებაში და არა მარტო ჩემსაში...
ვისაც არ გჯერათ, რომ თბილისი მაშინ ზღაპრული იყო, გამოიგონეთ დროის მანქანა, გადაბრძანდით 1978 წლის დეკემბერში, მე ბელინსკის ქუჩის კუთხეში დაგელოდებით და თქვენც დარწმუნდებით, რომ ტყუილს არ ვლაპარაკობ...
(ფოტოზე მარცხნივ ჩანს ლია მიქაძე, ქართული ტელევიზიის ლეგენდა... ბარბარა ბრილსკაზე ლამაზი თუ არა, მასზე არანაკლებ მშვენიერი ქალბატონი).

ამბავი ქალისა და კაბისა

ანუ საკითხი იმისა, თუ როგორი „დისტანცია“ უნდა იყოს დაცული დედანსა და თარგმანს შორის (თუმცა უნდა მოგახსენოთ, რომ ეს პრობლემა „სიშორე-სიახლოვისა“ ისეთივე გადაუჭრელია, როგორ კვერცხისა და ქათმის ამბავი... ვწერ ბევრს, რადგან მოლოდინის რეჟიმში ვარ და გამყავს დრო)

1. წარმოვიდგინოთ ასეთი სიტუაცია (ანუ ვითარება, როცა თარგმანი მაქსიმალურად ახლოსაა დედანთან).

ერთი არცთუ ახალგაზრდა, მშვენივრად დამრგვალებული ფორმების ქალბატონი მოდების ჩვენებას დაესწრო და იქ იხილა ერთი კაბა, რომელიც ძალიან მოეწონა და რომლის დემონსტრირებასაც 40-45 კილოგრამიანი მოდელი გოგონა ახდენდა... მოეწონა და თავის პირად მკერავს შეუკვეთა (იმ ლამაზად დამრგვალებულმა ქალბატონმა), რომ მისთვის შეკეროს ზუსტად ისეთი კაბა, რაც პოდიუმზე მონარნარე გოგონას ეცვა... მკერავმა პირნათლად შეასრულა დავალება და შეკერა ზუსტად ისეთი კაბა - ზომითაც, ფორმითაც და შინაარსითაც... როდესაც დამკვეთმა ქალბატომა ეს კაბა მიიღო და რის ვაივაგლახით ჩაიცვა (გამოიყენა ნაირგვარი კორსეტები და მისთანა საშუალებანი) და წავიდა წვეულებაზე (...ახლა რომ ივენთს უწოდებენ... ვთქვათ, მეგობარი პოეტის წიგნის პრეზენტაციაზე), მას, საბრალოს, მთლად ჩაშხამდა ეს ივენთი, რადგან ვერც გულიანად გაიცინა (კაბა უჭერდა სხეულაზე), ვერც ტრადიციული მქუხარე ტაში დაცხო (ხელებს ვერ ამოძრავებდა), ა-ლა-ფურშეტი ხომ მთლად საწამებელი აღმოჩნდა მისთვის... მეგობრები აღტაცებულნი იყვნენ კაბის უზუსტესი სიახლოვით პოდიუმის დეედანთან, მაგრამ ჩვენს ნაცნობ ქალბატონს ერთი სული ჰქონდა, ეს კაბა მოეშორებინა სხეულიდან და ივენთის ბოლოს, ერთი უხერხული მოძრაობისას მთლად ნაკერებზე რომ დაირღვა (კაბა... რასაკვირველია!) და ქალბატონის მშვენიერი მრგვლოვანი ნაწილების სრული პიარ-კამპანია რომ მოახდინა, რაც ზოგმა წინასწარ ჩანიშნულ პროექტადაც კი მიიჩნია, დამსწრე საზოგადოების გენდერულად დიფერენცირებულმა ნაწილმა სრული „აღტაცება“ გამოხატა, ოღონდ, ცხადია, არა კაბის, არამედ სხვა „კომპონენტების“ ხილვის გამო....

2. ახლა ასეთი სიტუაცია წარმოვიდგინოთ:

ქალბატონმა (რომლის გვარი არ ვიცი და ვერც დავასახელებ) თავის მკერავს ასეთი შეკვეთა მისცა: შეკერეო ზუსტად ისეთი მოდელის (თარგის, ფასონის...) კაბა ყველა ზიზილ-პიპილების დაცვით, მაგრამ ზომა ჩემი შესაფერი იყოსო, რომ არსად არაფერი მიჭერდეს და მბორკავდესო... მკერავმა პირნათლად შეასრულა დავალება, „სიზუსტე“ დაიცვა შინაარსში, ფორმა კი დამკვეთის სხეულის ზომებს მოარგო... ჩაიცვა ქალბატონმა ეს კაბა და წავიდა მორიგ პრეზენტაციაზე (მადლობა ღმერთს, ჩვენთან კვირაში მინიმუმ ცხრა წიგნის პრეზენტაცია იმართება, განსაკუთრებით - შემოდგომაზე).

უნდა მოგახსენოთ, რომ ამჯერად ჩვენი მეგობარი ქალბატონი მშვენივრად გაერთო, მისი სხეული ფიზიკურად მშვენივრად გრძნობდა თავის არსებობას, მაგრამ პრეზენტაციიდან დაბრუნებულს რაღაც სევდა გამოჰყვა, წყენაც კი... რადგან საზოგადოების გენდერულად დიფერენცირებული იგივე ნაწილი კვლავაც დაჟინებით უმზერდა მის მშვენივრად ჩადუნდულებულ სხეულს, რამეთუ კაბის შინაარსში იყო ისეთი დეტალები, მრავალი ჩაჭრილ-ამოჭრილი ადგილებით, რაც გათვალისწინებული იყო იმ 40-45 კილოგრამიანი მოდელის სხეულის ნაწილების წარმოჩენაზე, რომელი ნაწილებიც ასეთ მოდელებს მხოლოდ ვირტუალურად აქვთ, რეალურად კი არის „ნული“... აი, ჩვენს ქალბატონს კი, როგორც უკვე მოგახსენეთ, ეს ნაწილები ნულზე და ყველა ნორმაზე ბევრად მეტი ჰქონდა, თუმცა, როგორც ვაჟა-ფშაველა წერდა - „ლამაზი არისო საცქერლად...“

3. მესამე სიტუაცია (ბევრს აღარ ვილაპარაკებ)

ჩვენი იგავური ნარატივით გაწამებულმა პერსონაჟმა მკერავს მკაცრი გაფრთხილება მისცა: დაეცვა მისი ზომისა და ფორმის შესაბამისი პარამეტრები, კაბის შინაარსში კი ისეთი ცვლილებები შეეტანა, რაც მისი სხეულის აგებულების შესაბამისი იქნებოდა და არავის გააღიზიანებდა... ანუ მკერავს ოქროს შუალედი უნდა დაეცვა: პოდიუმზე ნანახი კაბის ასოციაციაც უნდა შექმნოდა მჭვრეტელს (გენდერულად დიფერენცირებულ ორივე ნაწილს) და ის შთაბეჭდილებაც უნდა დარჩენილიყო, რომ კაბა მხოლოდ და ზუსტად ჩვენი მშვენიერი ქალბატონის სხეულზე იყო ორიენტირებული. ...და მივიღეთ ჰარმონია, რაც ყველასთვის მისაღები აღმოჩნდა.

მორალი: 

რად გინდა კაბა, თუნდ იყოს ჭრელი,

თუ შენს სხეულს არ გამოადგება.

დაფიქსირებული წამები

კარგად მახსოვს, 1968 წლის სექტემბერის დასაწყისში, მეექვსე კლასელი რომ გავხდი, ჩემმა უფროსმა ძმა ფოტოაპარატი ФЭД-3 მიყიდა (სხვათა შორის, ეს ФЭД არის აბრევიატურა - Феликс Эдмундович Дзержинский); ჰოდა, იმ დღიდან ჩემი ცხოვრებაც შეიცვალა, სავარაუდო პროფესიაც დაისახა (...რაც ვერ ავისრულე) და, რაც მთავარია, ჩემი მშობლების, ნათესავების, მეზობლების, თანაკლასელების, თანაკურსელების თუ მასწავლებლების ცხოვრების ამსახველი წამებიც დავაფიქსირე...

მაშინ ერთი ფოტოს ქაღალდამდე მიტანას (ანუ დაბეჭდვას) რამდენიმე პროცესის ჩატარება სჭირდებოდა: ფირის ჩატვირთვა აპარატში, ფოტოების გადაღება (პარამეტრების დაყენებას, განათების მიხედვით, ცოდნა სჭირდებოდა, ახლანდელივით ავტომატურად კი არ ხდებოდა), მერე გასამჟღავნებელი წამლების დამზადება, ფირის ე.წ. „ბაჩოკში“ ჩახვევა და გამჟღავნება... დასაბეჭდი წამლების დამზადება, ოთახის ჩაბნელება, ქაღალდზე დაბეჭდვა... მერე გამოსახულებიანი ქაღალდების მინაზე მიწებება, რომ პრიალა გამოსულიყო... ჰო, დამავიწყდა - შვიდი ნომერი ავტობუსით ავლაბრიდან მარჯანიშვილის მოედანზე წასვლა და საჭირო ფოტოწამლების და ქაღალდების იქ ყიდვა... Проявитель და Фиксаж ერთად ორმოცდაათამდე კაპიკი, ფოტოქაღალდი (20 ცალი) - ოცდაათი კაპიკი, ავტობუსით იქით-აქეთ მგზავრობა - 10 კაპიკი... ერთ მანეთში ეტეოდა მთელი ეს „ფილოსოფია“

ახლაც საწერ მაგიდაში მიდევს ეს ფოტოაპარატი, ბავშვებმა მოშალეს, მაგრამ მაინც ვინახავ... ამ დღეებში 50 წლიანი მეგობრობის იუბილე გვაქვს და ამიტომაც გავაკეთე ფოტოკოლაჟი, რაც 1968-1984 წლებში ერთად შევქმენით ჩვენ: მე და Феликс Эдмундович Дзержинский-მ...

„დასტოინი“ კნაჭა

საბავშვო ბაღის სიახლოვეს ვდგავარ მანქანით და უკანა ხედვის სარკეში ვხედავ, ოცდაათიოდე წლის უმშვენიერეს ქალს მოჰყავს 3-4 წლის კნაჭა... მაგრამ ამ უკანასკნელის გარეგნობას ვერ ვამჩნევ, რადგან თვალს ვერ ვაშორებ მის დედიკოს... სულ რაღაც 30 წამში მათ ჩამიარეს გვერდით და მესმის, დედა ეუბნება შვილს:
- ნუ ბანცალებ, დასტოინად იარე!...
ჩამიარეს და ახლა უკვე „დასტოინი" კნაჭას გარდა, ვეღარავინ დავინახე....

მორალი:
ნუ აღიქვამთ ცხოვრებას უკანა ხედვის სარკით!

თბილისელი აშუღები

აი, ამ აშუღების სახელები თუ ფსევდონიმები შემორჩა ისტორიას:

ბეჩარა
განჯისკარელი ანტონ
გივიშვილი დავით
ევანგულა
იეთიმ გურჯი
სათარა
საიათნოვა
სკანდაროვა
ფერშანგიშვილი სტეფანე
ქეშიშ დარდიმანდი (იოსებ ამირიძე)
შამჩი-მელქო
ჰაზირა

1. შამჩი-მელქო
ვიკიპედიაში „ჩამჩი-მელქო“ წერია, რაც არასწორია, სხვა წყაროებში გაუსწორებიათ და „შამჩი“-ს წერენ...
ჯერ „მელქო“-ზე ვთქვათ ორიოდე სიტყვა:
არაბულ „მ-ლ-ქ“ ძირზე დაყრდნობილი სიტყვაა და კავკასიაში ფრიად გავრცელებული სახელების და გვარების სათავეა: მელიქიშვილი, მელიქია, მელიქიძე, მელქისედეკი, მელიქსეთბეგი, მელიქიანი, მელიქ-ზადე, მალიკოვი (რუსულში)... „ვიფხისტყაოსანშიც“ კი არის მელიქ-სურხავი (ზღვათა სამეფოს მეფე)...
არაბულში ეს „მ-ლ-ქ“ ძირი მართვას, გამგებლობას მფლობელობას და რაღაც ასეთს ნიშნავს... მერე სხვადასხვა ენაში სახელებად იქცა და პირველადი მნიშვნელობა დაკარგა...
„შამჩი“ ორი ელემენტისგან შედგება: შამ + ჩი... პირველი მათგანი არის „სანთელი“ (არაბ. شمع ), ხოლო „ჩი“ (چی) სპარსული ბოლოსართია (არაბულში ასო-ბგერა „ჩ“ არ არსებობს) და აწარმოებს ამა თუ იმ პროფესიის ადამიანს, ანუ „შამჩი“ არის „მესანთლე“,
ეს „შამ“ კიდევ გვაქვს მეფე თეიმურაზის პოემის სახელში: „შამიფარვანიანი“, ანუ სანთელი და ფარვანა.
რაც შეეხება „ჩი“-ს... 
- გავიხსენოთ „ჩარ+ჩი“, ანუ კაცი, ვინც რაღაც „ჩარ“-ის საშუალებით მოიპოვებს საარსებო საზრდოს.
- თბილისელი სომხები მეზურნეს „ზურნაჩი“-ს ეძახიან.
- ფეხბურთის ძველ გულშემატკივრებს ემახსოვრებათ, ერთ მშვენიერ დღეს ბაქოს „ნეფტიანიკ“-ს ნეფთჩი რომ დაარქვეს და ვერ გაგვეგო, რაში იყო საქმე... ნეფთ+ჩი = მენავთობეს.
- საინტერესოა სიტყვა „ფინაჩი“, რაც თავისი ხელობის ცუდ მცოდნეს ჰქვია... აშკარაა, რომ აქაც „ჩი“ ბოლოსართია... ხოლო „ფინა“ უნდა იყოს არაბული „фана“ (فنا), რაც წარმავლობას, ხრწნადობას, გაფუჭებას აღნიშნავს... ესე იგი „ფინა+ჩი“ არის ის, ვინც კი არ აკეთებს, არამედ აფუჭებს... მე ასე მგონია....

ბოლოს შამჩი-მელქოს ერთი მაჯამური ლექსის ფრაგმენტს გთავაზობთ, ბევრი სიტყვა უცნობია, მაგრამ იმ ეპოქაში ბესიკთან თუ საიათნოვასთან მსგავსი კონსტრუქციების შექმნა მიღებული იყო.
ბევრის ფიქრით დღენი ჩემნი უსაცილოდ მან დალია,
ჯოჯოხეთი ნურვინ გიყვარსთ, ეს იცოდეთ - მანდ ალია,
ფერად-ფერადი საცმელი, დიბა-სტავრა, მანდალია,
სააქაოს ვინცა სცოდავს, დივანაა, მანდალია...
ომარ, მაჰმუდ და მურთაზალ, ვგონებ იყოს მანდ ალია,
ვინც სათაელის წილშია, ნიშნადა აქვს მანდალია,
უკვდავებისა სასმელიც ღირსა იქმნა, მან დალია,
შ ა მ ჩ ი   მ ე ლ ქ ო ს იამება, თუ შეასმევთ მა ჩინითა.

სხვათა შორის, ამ შამჩი-მელქოს აქვე, ჩემის სახლის ახლოს უცხოვრია... 

მისი უდიდებულესობა - ღვინო!

ანუ „ღვინო“, როგორც ხალხთა დიდი მიგრაციის თანამიმდევრობის განმსაზღვრელი ცნება

ადრე გვისაუბრია იმის შესახებ, რომ ნამდვილად ქართული სიტყვების ამოსაცნობი ერთი უტყუარი ხერხი არსებობს და ეს თანხმოვანთა ქართულ წყვილებში უნდა ვეძიოთ, ანუ: ცხ, წყ, თხ, ძღ ძირებზე ბევრი ქართული სიტყვაა „დაშენებული“ და ეს სიტყვები რამდენიმეჯერ ჩამოვთვალეთ კიდეც... ასეთივე ნამდვილად ქართული წყვილია „ღვ“ და შეგვიძლია ჩამოვთვალოთ ბევრი სიტყვა: ღვია, ღველფი, ღვედი, ღვანჭი, ლეღვი, ღვარი, დაღვრა, ნაღველი, ღვიძილი, ღვიძლი, მღვიმე, ღვეზელი და ასე შემდეგ... და, რა თქმა უნდა, მისი უდიდებულესობა - ღვინო.

ამჟამად თითქმის აღარავის ეპარება ეჭვი იმაში, რომ ეს სიტყვა მთელ მსოფლიოში ქართული ენიდან გავრცელდა: ლათ: vinum, სომხ.: gini გერმ.: Wein, ინგლ. Wine, რუს. (სლავურ ენებზე): вино, უელს: gwîn, ფრანგ.: vin, ესპ.: vino, იტ.: vino, არაბ.: wainun, ებრ.: yayin, ასირ: înu.

როგორც ნახეთ, ზემოთხსენებული ინდო-ევროპული ენები „ღვინის“ დასახელებაში ინარჩუნებენ თანხმოვან „ნ“-ს, ხოლო „ღ“ (თავისი სპეციფიური „კავკასიურობის“ გამო) დაკარგულია და მას მხოლოდ სომხურში ვხვდებით - „გინი“ (ადრე უნდა ყოფილიყო „ღინი“)... ისიც მიგეხსენებათ, რომ ინდო-ევროპელთა მიგრაცია დაიწყო ინდოეთიდან და გავრცელდა დასავლეთისკენ და იქ მათ ჯერ შეავიწროვეს და მერე თითქმის მთლიანად მოსპეს ისეთი კულტურა, რასაც ხეთურს უწოდებენ და რომელიც ხმელთაშუა ზღვის აუზის გარშემო არსებობდა; ხეთების შთამომავლებად უნდა მივიჩნიოთ ბასკები (სავარაუდოდ, საფრანგეთის „გასკონია“ თავისი დ'არტანიანებით სხვა არაფერია, თუ არა „ბასკონია“), კორსიკელები, სარდები და ჩვენ... ამავე კულტურას მიეკუთვნებოდნენ, ვთქვათ, კართაგენელები, რომლებიც ჯერ რომის იმპერიამ გაანადგურა და შემდეგ არაბთა სახალიფომ საერთოდ აღგავა პირისაგან მიწისა (იგულისხმება თანამედროვე ტუნისის ტერიტორიაზე ოდესღაც მცხოვრები ხალხი)...

არსებობს ასეთი აზრი, რომ ჩვენს ენაში ეს სიტყვა შეიქმნა ასეთი სახელზმნიდან გამომდინარე - „ღვივილი“, რასაც თანამედროვე ენაში „გაღვივება“ ჩაენაცვლა და ეს ღვინოდ წოდებული სითხის დუღილს, თუ შეიძლება ასე ითქვას - ამოღვივებას უკავშირიდება... ივანე ჯავახიშვილი სიტყვა „ვენახ“-ს ასევე ღვინოსთან აკავშირებდა და ასე განმარტავდა: ვენახი = ღვინის + ხე პირადად მე მჯერა, რომ ზემოხსენებული ეტიმოლოგია სინამდვილეს შეესაბამება და თუ თქვენც გჯერათ, მაშინ ერთ საინტერესო დაკვირვებას მოგახსენებთ:

რაც შეეხება იმ ინდოევროპელების შთამომავლებს, რომელბიც კაცკასიამდე არ მოვიდნენ და დარჩნენ თანამედროვე ირანის, პაკისტანის, ავღანეთის თუ შუა აზიის ტერიტორიაზე, ისინი არ იცნობენ სიტყვა „ღვინო“-ს... თითქოს ინდოევროპელთა მიგრაციაში ამ სიტყვამ სადემარკაციო ხაზი გაავლო და მის აღმოსავლეთით მდებარე ხალხებმა ამ ნეტარხსენებულ სითხეს დაარვეს - ნაბიზ, მეი, ბადე, მოლ, შარაბ.... „ღვინომდე“ კი ვერ მოვიდნენ და შეიძლება ითქვას, ვერ ამაღლდნენ მის დიდებამდე...

ჰოდა, სომხები ის ინდოევროპელები არიან, რომლებმაც, როგორც ჩანს, პირველებმა მოაღწიეს კავკასიამდე, აქ დარჩნენ და ჩვენი სიტყვა „ღვინო“ აქციეს „გინი“-დ... სხვა ინდოევროპელებმა განაგრძეს მიგრაცია ევროპისკენ, დაიკავეს იქაური კელტების, გალების, ეტრუსკების, იტალიკების თუ სხვა აბორიგენთა ტეროტორიები და ჩვენი „ღვინო“ vinum, wein, wine, вино-ს სახით ხელს... უფრო სწორად, ენას გააყოლეს.

აი, ამის თქმა მინდოდა...

ნარიყალა

დაღესტნის ქალაქ დერბენტთან (დარუბანდ-თან... სპარსული დარ+ბანდ - კარის შემკვრელი ან შეკრული კარი) არის უძველესი ციხე-სიმაგრე, რომელსაც ჰქვია „ნარინ-ყალა“ (Нарын-Кала); ცხადია, ეს იგივე სახელია, რაც ჩვენი „ნარიყალა“...
ზოგადი აზრი ქართულენოვან სამეცნიერო ლიტერატურაში არის ასეთი (ციტატა): „ნარიყალა–ციხე“ არა მარტო თბილისის ციხესიმაგრეს, არამედ გორის, სურამის, ანანურის, ბორჯომის, გრემისა და სხვა ციხეებსაც ჰქონდა. „ნარიყალა“ „ნარინ–ყალისაგან“ უნდა იყოს წარმომდგარი და „უმცროსს“, „მცირე“ („ნარინ“ მონგოლური სიტყვაა და უმცროსს შეესატყვისება) ციხეს უნდა ნიშნავდეს. „მცირე“, ანუ „ნარიყალ–ციხე“ განსხვავდებოდა ციხე–სიმაგრის „დედა–ციხისაგან“, ანუ თავადი (მთავარი) ციხისაგან“

....აი, ეჭვი, რომელიც ყოველთვის მაწუხებდა: თუ ეს „პატარა, უმცროსი ციხეა“, მასზე დიდი და უფროსი დედა-ციხე სად იყო თბილისში და რატომ არაფერი დარჩა იმ თავადი (მთავარი) ციხისგან? ისიც საეჭვოა, რომ ნარიყალის სიახლოვეს რამე სხვა ციხე ყოფილიყო.... იქ უბრალოდ სხვა არანაირი ციხის ადგილი არ არის და იმ (სტრატეგიულ) ამაღლებულ ბორცვზე ორი ციხის არსებობა სრულიად გაუმართლებელია...
არის ვარიანტი, რომ ამ ადგილზე იყო სხვა ციხე და მას ერქცა „შურის ციხე“, მაგრამ. როგორც ირკვევა, ეს სახელი კურიოზულად შეიქმნა: თბილისის ციხე-სიმაგრის ციტადელის ეს სახელწოდება ვახუშტი ბაგრატიონმა შემოიღი იმის გამო, რომ მან ლეონტი მროველის ცნობა - „აღაშენა ერისთავმან სპარსთმან ტფილისის კართა შორის ციხედ მცხეთისა“ - წაიკითხა „...შურის ციხედ მცხეთისა“. აქედან მის მიერ მოცემული სახელწოდება: „შურის ციხე“. (ანუ კართა შორის ციხე წაიკითხა შურის ციხედ.... ალბათ, მის ხელნაწრში „ო“ ცუდად იკითხებოდა).
ასე რომ, გარდა ნარიყალისა, იქ არანაირი სხვა (დიდი) ციხე არ შეიძლება ყოფილიყო...

* * *
დერბენტის ციტადელის სახელის ეტიმოლოგია რამდენიმე ვარიანტად იყოფა:
1. Нарын-Кала переводится как «Солнечная крепость». გაურვეველია ეს Солнечная საიდან გაჩნდა და რომელ ენაში უკავშირდება „ნარინ“ მზეს... სავარაუდოდ, აქ „მზის“ გამოჩენა რაღაც სიდიადის მეტაფორას ჰგავს... ციტადელს თუ დახედავთ (იხილეთ ფოტო) სიდიადე ნამდვილად ჩანს. ეს ერთგვარად „ჩინეთის დიდი კედლის“ სპარსული ანალოგი იყო და მათს დიდ იმპერიას ჩრდილოელი ბარბაროსების თავდასხმისაგან იცავდა.
2. Вторая легенда более романтичная. Персидский шах назвал крепость в честь своей жены Нарын – в переводе «нежная». Нарын რომ სპარსულად „ნაზი“ იყოს, ეს არსად მსმენია... თუმცა სახელი „ნარინე“ ნამდვილად არსებობს სპარსულ და სომხურ სინამდვილეში.
3. Другие источники утверждают, что Нарын означает «маленькая». კიდევ ერთხელ დახედეთ ფოტოს და დარწმუნდებით, რომ ამ ციტადელს „პატარა“ ნამდვილად არ ეთქმის.... ან სად უნდა ყოფილიყო მის სიახლოვეს უფრო „დიდი“ ციხე... ამ ციტადელის კედლები გადაჭიმულია კასპიის ზღვამდე.
4. В некоторых преданиях рассказывается, что на территории крепости росло много померанца – нарынч – и сначала цитадель именовалась Нарынч-Кала, а впоследствии последняя буква утратилась. ეს ვარიანტი ნამდვილად უადგილოა, რადგან ზოგადი სახელი ციხისა „ნარინ“ თუ რაღაც მცენარის ადგილობრივი სახელიდან (нарынч) წარმოიშვა, მაშ, მთელი კავკასიის მასშტაბით რატომ ერქვა ეს სახელი ციხეებს?!
„კალა/ყალა“ რომ ციხეს ნიშნავს, ეს სადავო არ არის, მით უმეტეს, რომ არსებობს ქალაქი „მახაჩ-ყალა“, თუმცა გაურკვეველია, რას ნიშნავს „მახაჩ“, ასეთ განმარტებას კი პირადად მე არ ვენდობი: Махач - сокращенная форма имени Магомед.
* * *
როგორც ჩანს, „ნარიყალა“-ს სახელთან დაკავშირებით კვლევა ძველი ან საშუალო სპარსულის (ფალაურის) მიმართულებით უნდა გაგრძელდეს, რადგან ამ სახელის მქონე ციხეები კავკასიაში არაბების და მონღოლების გამოჩენამდე არსებობდა, ანუ: მეშვიდე საუკუნემდე, როცა ჩვენს რეგიონში ყველაზე მეტად სპარსული ზეგავლენა იგრძნობოდა არა ერთი და ორი საუკუნის განმავლობაში...

ბიჭო, იქნებ პაპა იყო შენი

ამასწინათ ერთმა პიროვნებამ მითხრა, ფიროსმანს ერთი ელერდაშვილი ჰყავსო დახატული.... დაუჯერებელი არაფერია, მით უმეტეს, რომ პაპაჩემს, ნიკა ზაქარიას ძე ელერდაშვილს გასული საუკუნის დასაწყისში ღვინის დუქანი ჰქონია... ბებიაჩემისგან (კაწია პაწიას ეძახდნენ დაქალები) ვიცი, ადგილიც მაჩვენა ერთხელ და, ფიროსმანი არა, მაგრამ იეთიმ გურჯი ნამდვილად ახსენა,როცა მითხრა - პაპაშენთან დადიოდაო დუქანში...

დღეს ჩავიარე ამ ადგილზე და იმ სარდაფში, სადაც პაპაჩემს ღვინის დუქანი ჰქონია, ახლა სილამაზის ლაბორატორია გაუხსნიათ.... სამებისკენ მიმავალი აღმართის დასაწყისში, ვარდების მოედანთან, მარჯვენა მხარეს....

მოვძებნე ფიროსმანის ნახატები და ეს პორტრეტი შევარჩიე შესადარებლად.... აბა, ნახეთ:

- ულვაში ჰგავს?
- ჰგავს!
- ტუჩ-ნიკაპი ჰგავს?
- ჰგავს!
- ესე იგი ჰგავს!...