დაღესტნის ქალაქ დერბენტთან (დარუბანდ-თან... სპარსული დარ+ბანდ - კარის შემკვრელი ან შეკრული კარი) არის უძველესი ციხე-სიმაგრე, რომელსაც ჰქვია „ნარინ-ყალა“ (Нарын-Кала); ცხადია, ეს იგივე სახელია, რაც ჩვენი „ნარიყალა“...
ზოგადი აზრი ქართულენოვან სამეცნიერო ლიტერატურაში არის ასეთი (ციტატა): „ნარიყალა–ციხე“ არა მარტო თბილისის ციხესიმაგრეს, არამედ გორის, სურამის, ანანურის, ბორჯომის, გრემისა და სხვა ციხეებსაც ჰქონდა. „ნარიყალა“ „ნარინ–ყალისაგან“ უნდა იყოს წარმომდგარი და „უმცროსს“, „მცირე“ („ნარინ“ მონგოლური სიტყვაა და უმცროსს შეესატყვისება) ციხეს უნდა ნიშნავდეს. „მცირე“, ანუ „ნარიყალ–ციხე“ განსხვავდებოდა ციხე–სიმაგრის „დედა–ციხისაგან“, ანუ თავადი (მთავარი) ციხისაგან“
ზოგადი აზრი ქართულენოვან სამეცნიერო ლიტერატურაში არის ასეთი (ციტატა): „ნარიყალა–ციხე“ არა მარტო თბილისის ციხესიმაგრეს, არამედ გორის, სურამის, ანანურის, ბორჯომის, გრემისა და სხვა ციხეებსაც ჰქონდა. „ნარიყალა“ „ნარინ–ყალისაგან“ უნდა იყოს წარმომდგარი და „უმცროსს“, „მცირე“ („ნარინ“ მონგოლური სიტყვაა და უმცროსს შეესატყვისება) ციხეს უნდა ნიშნავდეს. „მცირე“, ანუ „ნარიყალ–ციხე“ განსხვავდებოდა ციხე–სიმაგრის „დედა–ციხისაგან“, ანუ თავადი (მთავარი) ციხისაგან“
....აი, ეჭვი, რომელიც ყოველთვის მაწუხებდა: თუ ეს „პატარა, უმცროსი ციხეა“, მასზე დიდი და უფროსი დედა-ციხე სად იყო თბილისში და რატომ არაფერი დარჩა იმ თავადი (მთავარი) ციხისგან? ისიც საეჭვოა, რომ ნარიყალის სიახლოვეს რამე სხვა ციხე ყოფილიყო.... იქ უბრალოდ სხვა არანაირი ციხის ადგილი არ არის და იმ (სტრატეგიულ) ამაღლებულ ბორცვზე ორი ციხის არსებობა სრულიად გაუმართლებელია...
არის ვარიანტი, რომ ამ ადგილზე იყო სხვა ციხე და მას ერქცა „შურის ციხე“, მაგრამ. როგორც ირკვევა, ეს სახელი კურიოზულად შეიქმნა: თბილისის ციხე-სიმაგრის ციტადელის ეს სახელწოდება ვახუშტი ბაგრატიონმა შემოიღი იმის გამო, რომ მან ლეონტი მროველის ცნობა - „აღაშენა ერისთავმან სპარსთმან ტფილისის კართა შორის ციხედ მცხეთისა“ - წაიკითხა „...შურის ციხედ მცხეთისა“. აქედან მის მიერ მოცემული სახელწოდება: „შურის ციხე“. (ანუ კართა შორის ციხე წაიკითხა შურის ციხედ.... ალბათ, მის ხელნაწრში „ო“ ცუდად იკითხებოდა).
ასე რომ, გარდა ნარიყალისა, იქ არანაირი სხვა (დიდი) ციხე არ შეიძლება ყოფილიყო...
არის ვარიანტი, რომ ამ ადგილზე იყო სხვა ციხე და მას ერქცა „შურის ციხე“, მაგრამ. როგორც ირკვევა, ეს სახელი კურიოზულად შეიქმნა: თბილისის ციხე-სიმაგრის ციტადელის ეს სახელწოდება ვახუშტი ბაგრატიონმა შემოიღი იმის გამო, რომ მან ლეონტი მროველის ცნობა - „აღაშენა ერისთავმან სპარსთმან ტფილისის კართა შორის ციხედ მცხეთისა“ - წაიკითხა „...შურის ციხედ მცხეთისა“. აქედან მის მიერ მოცემული სახელწოდება: „შურის ციხე“. (ანუ კართა შორის ციხე წაიკითხა შურის ციხედ.... ალბათ, მის ხელნაწრში „ო“ ცუდად იკითხებოდა).
ასე რომ, გარდა ნარიყალისა, იქ არანაირი სხვა (დიდი) ციხე არ შეიძლება ყოფილიყო...
* * *
დერბენტის ციტადელის სახელის ეტიმოლოგია რამდენიმე ვარიანტად იყოფა:
1. Нарын-Кала переводится как «Солнечная крепость». გაურვეველია ეს Солнечная საიდან გაჩნდა და რომელ ენაში უკავშირდება „ნარინ“ მზეს... სავარაუდოდ, აქ „მზის“ გამოჩენა რაღაც სიდიადის მეტაფორას ჰგავს... ციტადელს თუ დახედავთ (იხილეთ ფოტო) სიდიადე ნამდვილად ჩანს. ეს ერთგვარად „ჩინეთის დიდი კედლის“ სპარსული ანალოგი იყო და მათს დიდ იმპერიას ჩრდილოელი ბარბაროსების თავდასხმისაგან იცავდა.
2. Вторая легенда более романтичная. Персидский шах назвал крепость в честь своей жены Нарын – в переводе «нежная». Нарын რომ სპარსულად „ნაზი“ იყოს, ეს არსად მსმენია... თუმცა სახელი „ნარინე“ ნამდვილად არსებობს სპარსულ და სომხურ სინამდვილეში.
3. Другие источники утверждают, что Нарын означает «маленькая». კიდევ ერთხელ დახედეთ ფოტოს და დარწმუნდებით, რომ ამ ციტადელს „პატარა“ ნამდვილად არ ეთქმის.... ან სად უნდა ყოფილიყო მის სიახლოვეს უფრო „დიდი“ ციხე... ამ ციტადელის კედლები გადაჭიმულია კასპიის ზღვამდე.
4. В некоторых преданиях рассказывается, что на территории крепости росло много померанца – нарынч – и сначала цитадель именовалась Нарынч-Кала, а впоследствии последняя буква утратилась. ეს ვარიანტი ნამდვილად უადგილოა, რადგან ზოგადი სახელი ციხისა „ნარინ“ თუ რაღაც მცენარის ადგილობრივი სახელიდან (нарынч) წარმოიშვა, მაშ, მთელი კავკასიის მასშტაბით რატომ ერქვა ეს სახელი ციხეებს?!
„კალა/ყალა“ რომ ციხეს ნიშნავს, ეს სადავო არ არის, მით უმეტეს, რომ არსებობს ქალაქი „მახაჩ-ყალა“, თუმცა გაურკვეველია, რას ნიშნავს „მახაჩ“, ასეთ განმარტებას კი პირადად მე არ ვენდობი: Махач - сокращенная форма имени Магомед.
* * *
როგორც ჩანს, „ნარიყალა“-ს სახელთან დაკავშირებით კვლევა ძველი ან საშუალო სპარსულის (ფალაურის) მიმართულებით უნდა გაგრძელდეს, რადგან ამ სახელის მქონე ციხეები კავკასიაში არაბების და მონღოლების გამოჩენამდე არსებობდა, ანუ: მეშვიდე საუკუნემდე, როცა ჩვენს რეგიონში ყველაზე მეტად სპარსული ზეგავლენა იგრძნობოდა არა ერთი და ორი საუკუნის განმავლობაში...
დერბენტის ციტადელის სახელის ეტიმოლოგია რამდენიმე ვარიანტად იყოფა:
1. Нарын-Кала переводится как «Солнечная крепость». გაურვეველია ეს Солнечная საიდან გაჩნდა და რომელ ენაში უკავშირდება „ნარინ“ მზეს... სავარაუდოდ, აქ „მზის“ გამოჩენა რაღაც სიდიადის მეტაფორას ჰგავს... ციტადელს თუ დახედავთ (იხილეთ ფოტო) სიდიადე ნამდვილად ჩანს. ეს ერთგვარად „ჩინეთის დიდი კედლის“ სპარსული ანალოგი იყო და მათს დიდ იმპერიას ჩრდილოელი ბარბაროსების თავდასხმისაგან იცავდა.
2. Вторая легенда более романтичная. Персидский шах назвал крепость в честь своей жены Нарын – в переводе «нежная». Нарын რომ სპარსულად „ნაზი“ იყოს, ეს არსად მსმენია... თუმცა სახელი „ნარინე“ ნამდვილად არსებობს სპარსულ და სომხურ სინამდვილეში.
3. Другие источники утверждают, что Нарын означает «маленькая». კიდევ ერთხელ დახედეთ ფოტოს და დარწმუნდებით, რომ ამ ციტადელს „პატარა“ ნამდვილად არ ეთქმის.... ან სად უნდა ყოფილიყო მის სიახლოვეს უფრო „დიდი“ ციხე... ამ ციტადელის კედლები გადაჭიმულია კასპიის ზღვამდე.
4. В некоторых преданиях рассказывается, что на территории крепости росло много померанца – нарынч – и сначала цитадель именовалась Нарынч-Кала, а впоследствии последняя буква утратилась. ეს ვარიანტი ნამდვილად უადგილოა, რადგან ზოგადი სახელი ციხისა „ნარინ“ თუ რაღაც მცენარის ადგილობრივი სახელიდან (нарынч) წარმოიშვა, მაშ, მთელი კავკასიის მასშტაბით რატომ ერქვა ეს სახელი ციხეებს?!
„კალა/ყალა“ რომ ციხეს ნიშნავს, ეს სადავო არ არის, მით უმეტეს, რომ არსებობს ქალაქი „მახაჩ-ყალა“, თუმცა გაურკვეველია, რას ნიშნავს „მახაჩ“, ასეთ განმარტებას კი პირადად მე არ ვენდობი: Махач - сокращенная форма имени Магомед.
* * *
როგორც ჩანს, „ნარიყალა“-ს სახელთან დაკავშირებით კვლევა ძველი ან საშუალო სპარსულის (ფალაურის) მიმართულებით უნდა გაგრძელდეს, რადგან ამ სახელის მქონე ციხეები კავკასიაში არაბების და მონღოლების გამოჩენამდე არსებობდა, ანუ: მეშვიდე საუკუნემდე, როცა ჩვენს რეგიონში ყველაზე მეტად სპარსული ზეგავლენა იგრძნობოდა არა ერთი და ორი საუკუნის განმავლობაში...
Комментариев нет:
Отправить комментарий